دائرة المعارف فقه مقارن صفحه 203

می‌دادند.

پیروان مکتب اهل بیت علیهم السلام تقلید از عالم میّت را روا نمی‌دانند، بلکه مردم را به علمای حیّ ارجاع می‌دهند، همان کسانی که با بهره‌گیری از تجربیّات و علوم علمای گذشته و افزودن تجارب و دریافتهای خود را بر آن، به تکامل و پیشرفت علم فقه کمک می‌کنند.

اصل حرمت تقلید از میّت، که مورد اجماع و اتّفاق پیروان این مکتب است، به خوبی ثابت می‌کند که باب اجتهاد نزد آنها در هر زمان مفتوح بوده و فقهای هر عصر وظیفه دارند با استفاده از علوم پیشینیان، افکار خود را بر آن بیفزایند و آنچه نزدیکتر به احکام الهی و مفاهیم آیات و روایات است، استخراج و استنباط کنند.

*** بسیار مناسب است از قرن اوّل آغاز و به گروهی از مجتهدان و فقهای شیعه در هر عصر که صاحب نظر در فتوا بوده‌اند اشاره کنیم، تا معلوم شود سیرۀ قطعیّه انفتاح باب اجتهاد در همۀ قرون اسلامی نزد پیروان این مکتب وجود داشته است. (البتّه در قرن اوّل سخن از همۀ فقها اعم از فقهای اهل سنّت و فقهای اهل بیت علیهم السلام است).

*** انفتاح در عصر پیامبر صلی الله علیه و آله و صحابه:

اشاره

معتقدان به انفتاح و انسداد، هر دو اتّفاق نظر دارند که در دورۀ رسول خدا صلی الله علیه و آله تا مدتی بعد از رحلت آن حضرت، باب اجتهاد مفتوح بود و علمای امّت به آسانی می‌توانستند اجتهاد کرده و نظر خود را اعلام دارند. این مسأله به قدری توسعه داشت که گاه دچار افراط شده و اجتهاد در مقابل نصّ را جایز شمردند که از نظر ما مردود است؛ زیرا با وجود نصّ قرآن یا سنّت پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله جایی برای اجتهاد باقی نمی‌ماند؛ زیرا آن وحی است و مخالفت با وحی جایز نیست. مرحوم شرف الدّین به موارد متعددی از آن در کتاب المراجعات اشاره کرده است. «1»

نویسندۀ کتاب «اعلام المُوَقّعین» صحابه را نخستین کسانی می‌داند که اجتهاد کردند، وی می‌گوید:

«صحابه نخستین کسانی بودند که قیاس و اجتهاد کردند. آنها وقایع را کنار هم گذاشتند و حوادث امثال را به هم تشبیه کردند و حکم بعضی حوادث را در بعضی دیگر جاری، و باب اجتهاد را برای علما باز نمودند و راه را برای آنها هموار ساختند و آن را هم تبیین کردند. آیا انسان عاقل شک می‌کند در اینکه وقتی پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود: «کسی که خشمگین است بین دو نفر قضاوت نکند»، منظورش این است که غضب، قلب و ذهن انسان را مشوّش می‌کند و نمی‌گذارد انسان خوب بفهمد و مانع از اظهار نظر کامل او می‌شود و راه علم و قصد را بر او می‌بندد. کسی که نهی را فقط محدود به حالت غضب کند و ناراحتی و ترس شدید، گرسنگی، درد