دائرة المعارف فقه مقارن صفحه 204

شدید و مشغول بودن قلب را جزء حالات نهی شده نداند، فقه و فهم او اندک است». «1»

وی در ادامه، کیفیت اجتهاد را بیان و به یک نمونه اجتهاد در ذیل کلام پیامبر صلی الله علیه و آله اشاره می‌کند.

بیان این نکته ضروری است که قیاس هرگاه قطعی باشد (مانند مثال بالا که مربوط به صفات قاضی است) همه آن را معتبر می‌دانند و ما آن را الغای خصوصیّت می‌نامیم و اگر ظنی باشد، دلیل بر اعتبار آن نیست.

آمدی در بحث تخطئه و تصویب به اموری استدلال کرده که همۀ آنها دلیل بر انفتاح باب اجتهاد در عصر صحابه است.

1. سنّت؛ در این دلیل، پس از اشاره به حدیث «أصحابی کالنّجوم بأیّهم اقتدیتم اهتدیتم» تصریح به حجیّت فتوای صحابه می‌کند.

2. اجماع؛ صحابه اتّفاق دارند بر جواز اختلاف بعضی از آنها با برخی دیگر، بدون اینکه انکاری بین آنها باشد. «2»

3. دلیل عقلی؛ وی سپس به دلیل عقل می‌پردازد که با صراحت «انفتاح باب اجتهاد» را بیان می‌کند.

این گونه تعبیرات که حکایت از مفتوح بودن باب اجتهاد در عصر صحابه می‌کند، در سخنان علمای اهل سنّت فراوان است.

قرن اوّل:

1. علیّ بن رافع: غلام رسول خدا صلی الله علیه و آله و از خواص امیر مؤمنان علیه السلام؛ وی کتابی در مسائل مختلف وضو و نماز و سایر ابواب فقه نگاشته است.

آیة اللّٰه سیّد حسن صدر می‌نویسد:

علی بن ابی رافع از فقهای اهل بیت علیهم السلام و اصحاب خاصّ امیر مؤمنان علی علیه السلام و کاتب او بود، و در تمام نبردهای آن حضرت با او همراهی داشت.

«نجاشی» «3» او را در طبقۀ اوّل مصنفان فقهای امامیّه شمرده و می‌گوید: او از خوبان این جمعیّت و کاتب امیر مؤمنان علیه السلام و از اصحاب او بود. علوم بسیاری را از آن حضرت فرا گرفت و کتابی در فقه در بحث وضو، نماز و سایر ابواب جمع‌آوری نمود، این کتاب را از امیر مؤمنان علیه السلام فرا گرفته بود و در همان زمان آن را جمع و مبوّب ساخت، پیروان این مکتب، این کتاب را بسیار عزیز می‌شمرند. «4»

2. سعید بن مسیّب بن حزن بن أبی وهب: «5» مرحوم صدر، سعید بن مسیب را این گونه معرفی می‌کند:

«سعید بن المسیب بن حزن ابی وهب، یکی از فقهای ششگانۀ مدینه است». «6»

______________________________
(1). اعلام الموقعین، ج 1، ص 203.
(2). الإحکام فی اصول الأحکام، ج 4، ص 199.
(3). أبو العباس احمد بن علی بن احمد بن عباس، معروف به نجاشی (متوفّای 450)؛ عالمان امامیّه بر وثاقت و تبحّر وی در علم رجال و بزرگی منزلتش اجماع دارند. علّامۀ نوری دربارۀ او می‌گوید: عالم، زبردست در نقد و بررسی (شرح حال)، تیزبین، دانشمند آگاه و برترین کسی است که در علم رجال قلم به دست گرفته و یا سخنی گفته است. (مقدّمۀ بحار الأنوار، ج 0، ص 201- 200).
(4). تأسیس الشیعة، ص 280.
(5). ابن شهاب می‌گوید: عبد اللّٰه بن ثعلبة بن أبو بصیر به من گفت: اگر به دنبال فقه می‌باشی، به سراغ این مرد (سعید بن مسیّب) برو. عمرو بن میمون از پدرش نقل می‌کند که من به مدینه رفتم. در آنجا سراغ عالم‌ترین شخص مدینه را گرفتم، مرا به سوی سعید بن مسیّب راهنمایی کردند. (تهذیب التهذیب، ج 4، ص 75- 74).
(6). تأسیس الشیعة، ص 298.