دائرة المعارف فقه مقارن صفحه 205

3. قاسم بن محمّد بن ابی بکر: «1» «ذکره ابن خلکان فی تاریخه فقال: أنه من سادات التابعین و فقهاء الشیعة بالمدینة و کان أفضل أهل زمانه و کان یقول مالک بن انس: إنّه من فقهاء هذه الأمّة، مات سنة 101 هجری قمری؛ ابن خلکان در تاریخش می‌گوید: قاسم از سادات تابعین و از فقهای شیعه در مدینه و افضل اهل زمان خود بود. مالک بن انس همواره می‌گفت: او از فقهای این امّت است و در سال 101 وفات نمود». «2»

قرن دوم:

1. ابراهیم بن محمّد بن ابی یحیی المدنی الأسلمی (م 184): «3» مرحوم «صدر» در کتاب «تأسیس الشیعة» او را جز فقها معرفی می‌کند و می‌نویسد: او کتاب مبوّبی در حلال و حرام دارد. «4»

2. عبید الله بن علی بن أبی شعبه: «5» دربارۀ وی آمده است: «و لعبید اللّٰه بن علی بن أبی شعبة کتاب فی الفقه کبیر، عَرَضَ علی أبی عبد اللّٰه الصادق علیه السلام فصحّحه و استحسنه و قال عند قراءته: لیس لهؤلاء فی الفقه مثله؛ عبید الله بن علی بن ابی شعبه، کتاب بزرگی در فقه دارد که آن را بر امام صادق علیه السلام عرضه کرد، امام علیه السلام آن را تصحیح و تحسین فرمود و هنگامی که آن را می‌خواند، گفت: در فقه کتابی مانند این، در میان علمای آنان وجود ندارد». «6»

3. صفوان بن یحیی بجلیّ (م 210): مرحوم صدر او را جز فقها معرفی می‌کند و می‌نویسد: ایشان سی کتاب دارد که به ترتیب کتب فقهی نوشته شده است.

«نجاشی» دربارۀ او می‌نویسد: «او کاملًا مورد اعتماد است، پدرش از امام صادق علیه السلام روایت نقل می‌کند و خودش از امام رضا علیه السلام، او در پیشگاه امام رضا علیه السلام مقام شریفی داشت … او دارای منزلتی از زهد و عبادت بود، سی کتاب تصنیف نمود … ». «7»

قرن سوم:

1. حسن بن محبوب (م 224): کتاب فقهی او به نام «مشیخه» است، این کتاب بر اساس معانی فقه تبویب

______________________________
(1). قاسم از فقیهان این امّت بوده است و ابن سیرین به حج‌گزاران می‌گفت: به قربانی قاسم بنگرید و (قربانی و دیگر اعمال حج را) مانند او انجام دهید. عِجْلی نیز دربارۀ او گفته است: وی مدنی، از تابعین، مورد اعتماد، منزّه و پاک و مردی صالح بود. ابن حبّان در «ثقات التابعین» او را از بزرگان تابعین و برترین شخص عصر خویش از نظر علم و ادب و فقه دانسته است. (تهذیب التهذیب، ج 8، ص 200؛ رجال ابن داوود، ص 153؛ بحار الأنوار، ج 2، ص 123).
(2). تأسیس الشیعة، ص 298.
(3). أبو إسحاق، ابراهیم بن محمّد بن أبو یحیی از امام باقر و امام صادق علیهما السلام روایت کرده است. از دوستان نزدیک امام بود. بزرگان علمای اهل سنّت از او دانش فرا گرفته و از وی حدیث شنیده‌اند. آنان که خود را از تعصّب دور نگه داشته‌اند (مانند شافعی و ابن اصبهانی و برخی دیگر). ابراهیم بن محمّد را توثیق کرده و از دروغ و حدیث‌سازی و نقل احادیث نادرست مبرّا می‌دانند. (رجال نجاشی، ج 1، ص 85).
(4). تأسیس الشیعة، ص 300.
(5). عبید الله بن علی بن ابی شعبه. نجاشی می‌گوید: خاندان ابو شعبه در کوفه جزء اصحاب ما (امامیّه) به شمار می‌آیند. جدّشان ابو شعبه از امام حسن و امام حسین علیهما السلام روایت کرده است. این خاندان همگی افراد موثقی هستند و عبید الله بزرگ و شخصیّت ممتاز آنهاست. کتابی به وی منسوب است و همین کتاب را بر امام صادق علیه السلام عرضه کرد و حضرت آن را صحیح شمرد و هنگام خواندن این کتاب فرمود: «آیا برای آنان (دیگر مذاهب) چنین کتابی سراغ دارید؟» (رجال نجاشی، ج 2، ص 37).
(6). تأسیس الشیعة، ص 301.
(7). رجال نجاشی، ج 1، ص 440- 439.