دائرة المعارف فقه مقارن صفحه 207

آن قرار داده و مسائل را در آن تقسیم‌بندی کرده و بین نظائر جمع کرده است و حق مطالب را به طور کامل ادا کرده است». «1»

4. محمّد بن علی بابویه (شیخ صدوق) (م 381) «2»: گرچه او را در طبقۀ محدّثین می‌دانند، اما کتابهایی فقهی نیز برای او ذکر کرده‌اند. که در کتاب الذریعة به برخی از آنها اشاره شده است. به عنوان نمونه کتاب‌های: جوابات المسائل القزوینیات؛ جوابات المسائل النیشابوریة؛ مسائل نکاح، وصایا، وضو و وقف. «3»

قرن پنجم:

1. محمّد بن محمّد بن نعمان، معروف به شیخ مفید (م 413) «4»: عماد حنبلی از دانشمندان اهل سنّت از تاریخ ابن أبی طی حلبی نقل کرده است: «او بزرگی از بزرگان امامیّه و رئیس بخش فقه و کلام و مناظره است». «5»

«یافعی» یکی دیگر از دانشمندان اهل سنّت، در وقایع سال 413 هجری نوشته است: «در آن سال عالم بزرگی شیعه وفات نمود. او صاحب تألیفات فراوان، بزرگ امامیّه، معروف به مفید و ابن معلم بود و در علم کلام، فقه و جدل تبحّر داشت». «6»

برخی از کتاب‌های او در فقه: مقنعه، فرائض الشیعة، احکام النساء، مسألة فی تحریم ذبائح أهل الکتاب، جوابات المسائل الصاغانیات است.

2. سیّد مرتضی علم الهدی «7» (م 436): مرحوم صدر در فصل دهم علم الفقه ایشان را از فقهای امامیّه معرفی می‌کند.

مرحوم مدرس صاحب ریحانة الادب می‌گوید:

ایشان دارای تألیفات متعددی بوده و 72 جلد از آنها را نام می‌برد که تعدادی از آن راجع به فقه است. از جمله: الانتصار، جمل العلم و العمل، الذریعة فی أصول الشریعة، المحکم و المتشابه، و المختصر. «8»

______________________________
(1). همچنین دربارۀ او نوشته‌اند: «وی دارای کتاب‌های فراوانی است که از جملۀ آنها کتاب «تهذیب الشیعة لاحکام الشریعه» نام دارد که بیست جلد است. این کتاب مشتمل بر تعدادی از کتب فقهی است مرحوم علّامۀ طباطبایی (بحر العلوم) این گونه وی را ستوده است: محمّد بن احمد بن جنید اسکافی از شخصیت‌های برجسته و از بزرگان طایفۀ امامیّه است و از دانشوران قدمای این طایفه به شمار می‌آید و در علم فقه و ادبیات و تألیف کتاب سرآمد آنهاست». (تنقیح المقال، ج 2، ص 67، باب محمّد، شمارۀ 10305).
(2). جایگاه او در دانش، فهم، بینش، فقاهت، بزرگی، وثاقت، فراوانی تألیفات و خوب نوشتن، برتر و بالاتر از آن است که قلم‌ها و بیان‌ها آن را تبیین کند. نجاشی در فهرست خود دربارۀ او می‌نویسد: محمّد بن علی بن حسین بن موسی بن بابویه قمی، ساکن ری، بزرگ و فقیه ما (امامیّه) است. (وسائل الشیعة، ج 20، ص 21).
(3). الذریعة، ج 5، ص 230 تا 240 و ج 20، ص 362 و 372.
(4). نجاشی دربارۀ شیخ مفید می‌گوید: شیخ و استاد ما (شیخ مفید) مشهورتر از آن است که او را در فقه، کلام، حدیث، موثق بودن و در علم و دانش توصیف کرد. علّامۀ حلّی گفته: فضل او مشهورتر از آن است که وی را در فقه و کلام و روایت توصیف کرد. وی موثق‌ترین و عالم‌ترین فرد زمان خویش بود (مقدّمۀ بحار الأنوار، ج 0، ص 106- 105).
(5). مقدّمۀ اختصاص شیخ مفید، ص 4. به نقل از: شذرات الذهب، ج 3، ص 199.
(6). مقدمۀ اختصاص شیخ مفید، به نقل از: مرآة الجنان فی تاریخ المشاهیر الأعیان (تاریخ یافعی)، ج 3، ص 28؛ حوادث سال 413 ق؛ اوائل المقالات شیخ مفید، ص 245.
(7). ریحانة الادب، ج 4، ص 190- 182.
(8). سیّد مرتضی معروف به علم الهدی از افتخارات امامیّه و قهرمان عرصۀ دانش و دین و پیشوایی از پیشوایان فقه و حدیث و کلام و ادبیات است. نجاشی در رجال خویش گفته است: سیّد مرتضی به اندازه‌ای از علوم و دانش را فرا گرفت که هیچ یک از افراد زمانه‌اش به آن پایه نمی‌رسید. احادیث فراوانی را فرا گرفت. او متکلّم، شاعر، ادیب، دارای منزلتی بزرگ در علم و دین و دنیا بود. (مقدّمۀ بحار الأنوار، (ج 0)، ص 156).