دائرة المعارف فقه مقارن صفحه 208

3. شیخ الطائفه أبو جعفر محمّد بن حسن بن علی طوسی (م 460) «1»:

در تأسیس الشیعة ایشان را این گونه معرفی می‌کند:

«شیخ طوسی، شیخ الطائفه علی الاطلاق است.

امام فقه و حدیث و تفسیر و کلام است. کتابهایی در اسلام تصنیف کرده که پیش از او کسی مثل آنها را تصنیف نکرده، از جمله کتاب «مبسوط» که حاوی فروع مستنبطه از اصول فقهیه است، کتابی است عظیم و مفصل در فقه. کتاب دیگر ایشان کتاب «خلاف» است، که یک کتاب فقهی است و به ترتیب کتب فقه مرتب شده و مسائل مورد اختلاف فقهای اسلام در آن (با ذکر ادلّه) مطرح شده است … کتاب دیگر او نهایة است که در همۀ ابواب فقه به ترتیب کتابهای فقهی نگاشته است. و همۀ این ابواب دربارۀ فروعی است که از احادیث اهل بیت علیهم السلام استنباط شده، کتاب فشردۀ دیگری در فقه دارد به نام الجمل». «2»

4. قاضی عبد العزیز حلبی معروف به ابن برّاج (م 481) «3»: در کتاب تأسیس الشیعة او را دارای کتابهای مشهور و فراوانی در فروع فقه معرفی می‌کند از جمله: الجواهر، المعالم، المنهاج، الکامل، روضة النفس فی أحکام العبادات، المغرب، المهذب، حسن التعریف و شرح جمل العلم سیّد مرتضی. «4»

قرن ششم:

در این قرن فقهای مشهور و به نامی را می‌توان برشمرد، مانند: «عماد الدین محمّد بن علی بن محمّد طوسی» (معروف به ابن حمزة) صاحب کتاب مشهور وسیلة که از کتب معتبر فقهی امامیّه است، و قطب الدین سعید بن هبة اللّٰه بن حسن راوندی، معروف به قطب راوندی (م 573) صاحب رساله‌های مسألة فی الخمس و مسألة صلاة الآیات و همچنین سیّد أبو المکارم ابن زهره صاحب کتاب معروف «الغنیة» که علّامۀ مجلسی دربارۀ او می‌گوید: «او از فقهای بزرگوار و جلیل القدر است». و محمّد بن ادریس حلّی (م 598) معروف به ابن ادریس، صاحب کتاب نفیس «السرائر» که از کتب مفیدی است که در همۀ ابواب فقه تألیف یافته است. «5»

قرن هفتم:

در این قرن نیز فقهای بزرگی می‌زیستند که

______________________________
(1). شیخ طوسی، مردی مورد اعتماد کامل است و فضل و جلالتش مشهورتر از آن است که نیاز به بیان باشد. (مقدمۀ بحار الأنوار، ج 0، ص 93- 92).
(2). تأسیس الشیعة، ص 304.
(3). وی شخصیتی بزرگ و از فقهای بنام امامیّه است. ابن شهرآشوب گفته است: وی کتاب‌هایی در اصول و فروع نوشته است. او فقیه شیعه و به «قاضی» ملقّب است. علّامۀ طباطبایی (بحر العلوم) وی را از شاگردان حسن بن حسین بن بابویه دانسته است. (تنقیح المقال، باب عبد العزیز، شمارۀ 6645، ج 2، ص 156).
(4). تأسیس الشیعة، ص 304.
(5). ر. ک: تأسیس الشیعة، ص 305- 304.