دائرة المعارف فقه مقارن صفحه 209

صاحب نظر و فتوا بودند؛ از جمله:

1. الشیخ یحیی بن سعید بن احمد بن یحیی بن الحسن بن سعید الهزلی (م 689): دربارۀ وی آمده است:

«له تصانیف جامعة للفوائد، منها: کتاب الجامع للشرائع فی الفقه و کتاب المدخل فی أصول الفقه؛ او تصنیفات متعدّدی دارد که جامع فوائد است، مانند کتاب جامع الشرایع فی الفقه و کتاب المدخل فی أصول الفقه است». «1»

2. نجم الدین جعفر بن حسن بن یحیی بن سعید هزلی حلّی (م 676 معروف به محقّق اوّل) «2»:

در تأسیس الشیعة دربارۀ او می‌نویسد:

«او دارای کتابهایی است، از جمله کتاب شرایع الاسلام- که از معروفترین و معتبرترین متون فقهی است و شروح بسیاری بر آن نگاشته شده- و کتاب النافع و کتاب شرح نافع به نام معتبر». «3»

قرن هشتم:

در این قرن نیز علمای بزرگ صاحب فتوایی بودند از جمله:

1. حسن بن یوسف بن علی بن مطهّر، معروف به علّامۀ حلّی (م 726): دربارۀ وی نوشته‌اند:

«تألیفات او در تمام علوم بیش از 500 عنوان کتاب است. از جملۀ آنها کتاب «قواعد» در فروع فقهیه، «تذکرة» کتاب «ارشاد» کتاب «تبصرة» در فروع مستنبط از فقه و … ». «4»

2. فخر المحقّقین محمّد فرزند علّامۀ حلّی (م 771):

کتاب معروف او در فقه «ایضاح الفوائد فی حل مشکلات القواعد» است. «5»

3. محمّد بن مکّی، معروف به شهید اوّل (م 786): برخی از کتابهای فقهی و فتوایی ایشان عبارتند از:

«اللمعة الدمشقیة؛ الذکری فی فقه الامامیة؛ الدروس الشرعیة فی فقه الامامیة؛ خلاصة الاعتبار فی الحج و الاعتمار؛ البیان فی الفقه و الالفیة فی فقه الصلاة». «6»

______________________________
(1). تأسیس الشیعة، ص 307.
(2). در کتاب قاموس الرجال آمده است: محقّق حلّی نخستین کسی است که کتاب فقهی خود (شرایع) را بر اساس شیوه‌های متأخّرین تنظیم و تألیف کرده است. وی در کتاب شرایع خود، هستۀ اصلی مطالب نهایه، مبسوط و خلاف شیخ را گردآوری کرده است. (تلفیقی میان مطالب این سه کتاب به طور فشرده پدید آورد) در حالی که پیش از آن، برخی از فقها- مانند ابن ادریس حلّی در سرائر- به شیوۀ نهایۀ شیخ و برخی دیگر- مانند قاضی ابن برّاج در مهذّب- مانند مبسوط و خلاف شیخ کتاب نوشته‌اند. (قاموس الرجال، ج 2، ص 616).
(3). تأسیس الشیعة، ص 306- 305.
(4). همان مدرک، ص 307- 306.

در تنقیح المقال دربارۀ علّامۀ حلّی آمده است: همۀ دانشمندان اسلامی بر دانش فراوان وی در همۀ فنون اتّفاق نظر دارند. او فقیه، متکلّم، حکیم، منطقی، صاحب نظر در هندسه و ریاضیات بود. (تنقیح المقال، باب حسن، شمارۀ 2794).

(5). فخر المحقّقین عالمی محقّق و مجتهدی فقیه بود. وی از بزرگان امامیّه به شمار می‌آید و شاگردش شهید اوّل این گونه از او تجلیل می‌کند: بزرگ، پیشوا، سلطان عالمان، دارای بالاترین درجه در میان عالمان و فاضلان و برجستگان و مایۀ افتخار آیین و دین. (مقدّمۀ بحار الأنوار، ج 0، ص 255 به نقل از روضات الجنات، ج 8، ص 387 و اجازات، ص 14).
(6). در امل الآمل دربارۀ وی آمده است: وی عالم، فقیه، محدّث، اهل دقّت، مورد اعتماد، جامع فنون عقلی و نقلی، زاهد، عابد، پرهیزکار، شاعر، ادیب و یگانۀ روزگارش بود. (اعیان الشیعة، ج 10، ص 59).