دائرة المعارف فقه مقارن صفحه 21

روشن است که هوشیاری در برابر محرّمات و حدود الهی بدون آشنایی با خود محرّمات که «فقه» بیانگر آن است حاصل نمی‌شود، چنانکه «رضوان» الهی که قلّۀ آمال عارفان است «وَ رِضْوٰانٌ مِنَ اللّٰهِ أَکْبَرُ» «1» بدون «خشیت» از پروردگار «رَضِیَ اللّٰهُ عَنْهُمْ وَ رَضُوا عَنْهُ ذٰلِکَ لِمَنْ خَشِیَ رَبَّهُ» «2» و خشیت از پروردگار بدون آگاهی‌های لازم از مبدأ و معاد و نیز بدون آشنایی با اوامر و نواهی صادره از جانب مبدأ، تحقق نمی‌یابد «إِنَّمٰا یَخْشَی اللّٰهَ مِنْ عِبٰادِهِ الْعُلَمٰاءُ». «3»

*** «فقه» روشنگر حدود و مرزهای الهی:

اگر حریم الهی چون سایر حریم‌ها برای خود، حدّ و مرزی دارد حلال و حرام‌هایی که «فقه» بیانگر آن است مرزهای الهی به حساب می‌آیند و اگر کسی بخواهد مرزها و حدود الهی را بشناسد و به اصطلاح با «خطّ قرمز» های خدا آشنا شود باید «فقه» را بخواند.

جالب توجّه است که در آیات متعددی از قرآن پس از آنکه از احکام مربوط به ابوابی چون روزه «4»، طلاق «5»، ارث «6»، جهاد «7» و ظهار «8» سخن به میان می‌آید، دو تعبیر جلب نظر می‌کند: نخست تعبیر به ««تِلْکَ حُدُودُ اللّٰهِ» *؛ آنچه از احکامی که بیان کرده‌ایم حدود و مرزهای الهی است» «9» و دیگر تهدید به اینکه تعدّی به این حدود و تجاوز از این مرزها سر از ظلم و در نهایت خلود در آتش در می‌آورد «وَ مَنْ یَتَعَدَّ حُدُودَ اللّٰهِ فَقَدْ ظَلَمَ نَفْسَهُ» «10» «وَ مَنْ یَعْصِ اللّٰهَ وَ رَسُولَهُ وَ یَتَعَدَّ حُدُودَهُ یُدْخِلْهُ نٰاراً خٰالِداً فِیهٰا» «11».

تعبیر به «حد» و مرز از احکام الهی در روایتی از امام صادق علیه السلام نیز وارد شده، آنجا که می‌فرماید:

«إنّ اللّٰه تبارک و تعالی لم یدع شیئاً یحتاج إلیه الأمّة إلّا أنزله فی کتابه و بیّنه لرسوله و جعل لکلّ شی‌ء حدّاً و جعل علیه دلیلًا یدلّ علیه و جعل علی من تعدّی ذلک الحدّ حدّاً

؛ خداوند تبارک و تعالی هیچ چیز از آنچه امّت پیامبر صلی الله علیه و آله به آن نیاز دارند را فرو نگذاشت مگر اینکه در کتابش قرآن، آن را نازل کرد و برای رسولش آن را بیان فرمود و برای هر چیزی حدّی قرار داد و برای آن حد دلیلی نصب کرد که بر آن دلالت کند و برای کسی که از آن حد تجاوز نمود نیز حد (و مجازاتی) تعیین فرمود». «12»

*** اهمیّت «فقه» در عرصۀ روایات:

با توجّه به آنچه گذشت که «فقه» آیین‌نامه و روش زندگی انسان‌ها را در ابعاد مختلف شخصی،

______________________________
(1). توبه، آیۀ 72.
(2). بینه، آیۀ 8.
(3). فاطر، آیۀ 28.
(4). بقره، آیۀ 187.
(5). بقره، آیۀ 229 و 230 و طلاق، آیۀ 1.
(6). نساء، آیۀ 13 و 14.
(7). توبه، آیۀ 97.
(8). مجادله، آیۀ 4.
(9). طلاق، آیۀ 1.
(10). طلاق، آیۀ 1.
(11). نساء، آیۀ 14.
(12). کافی، ج 1، ص 59، ح 2.