دائرة المعارف فقه مقارن صفحه 213

«میرزا محمّد تقی حائری شیرازی، پیشوای انقلاب عراق و برافروزندۀ شعلۀ آن قیام و جنبش، از بزرگترین عالمان و مجتهدان عصر خود بود. او یکی از مشهورترین چهره‌های شناخته شده در علم و تقوا و غیرت و شهامت دینی بود … بعد از درگذشت استادش، میرزای شیرازی بزرگ، به دلیل شایستگی و فضل و دانش و برازندگی به جانشینی وی تعیین شد و مرجع تقلید شیعیان گردید، وی با فتوای مشهورش بر ضد اشغال گران انگلیس، اعلام جهاد کرد». «1»

5. حاج میرزا محمّد حسین نایینی، (م 1355): حاج میرزا حسین نایینی از اکابر فقها و اصولیان قرن چهاردهم هجری است، شهرت بیشتر او در علم اصول فقه است، بسیاری از فقهای زمان، شاگرد اویند و بر عروة الوثقی از مرحوم محمّد کاظم طباطبایی حاشیه دارد.

6. آیة اللّٰه حاج شیخ عبد الکریم حائری یزدی (م 1355) «2» مؤسّس حوزۀ علمیّۀ قم: برخی کتابهای فقهی ایشان عبارتند از: کتاب رضاع؛ کتاب الصلاة؛ کتاب المواریث و کتاب النکاح و در اصول فقه کتاب معروف ایشان درر الفوائد است.

7. آیة اللّٰه سیّد ابو الحسن اصفهانی (م 1365): کتاب معروف فقهی ایشان کتاب وسیلة النجاة است. ایشان از فقهای عصر خود بود که مرجعیّت عام داشته و بسیاری از مراجع عصر حاضر از محضر ایشان بهره برده‌اند. «3»

8. آیة اللّٰه حاج سیّد حسین طباطبایی بروجردی (م 1380): از مراجع بزرگ تقلید که مقلّدان فراوانی داشته و دارای رسالۀ عملیّه و کتب فقهی در صلاة مسافر و صلاة جمعه بوده است. «4»

9. آیة اللّٰه سیّد محسن حکیم (م 1390): وی از شاگردان آخوند خراسانی، آقا ضیای عراقی و میرزای نایینی بود. سال‌ها مرجعیّت بخشی از شیعیان- بویژه مردم عراق- را بر عهده داشت.

کتاب‌هایی نیز در فقه از او به یادگار مانده است که مهمترین آنها، کتاب ارزشمند مستمسک العروة الوثقی است. «5»

قرن پانزدهم:

در این قرن نیز فقها و صاحبان فتوای بسیاری ظهور کردند که گروهی به رحمت ایزدی پیوستند و گروهی دیگری هم اکنون زعامت و مرجعیّت شیعه را

______________________________
(1). اعیان الشیعة، ج 9، ص 192.
(2). مرحوم آیة اللّٰه بروجردی، در مورد «کتاب الصلاة» مرحوم آیة اللّٰه شیخ عبد الکریم حائری فرموده‌اند: من تاکنون کتابی به این کم لفظی و پرمعنایی ندیده‌ام.
(3). آیة اللّٰه سیّد أبو الحسن اصفهانی سیّدی بزرگوار و شخصیتی یگانه و استثنایی بود. دارای حافظه‌ای عجیب، دست بخشنده، اخلاق محمّدی و دربردارندۀ خصلت‌های کمالی بود. زعامت و پیشوایی شیعه را عهده‌دار شد. او رو به گسترش نهاد، تا آنجا که در تمامی بلاد شیعی به عنوان مفتی و مرجع شناخته شد. (طبقات اعلام الشیعة نقباء البشر، ج 1، ص 41).
(4). آیة اللّٰه بروجردی، پژوهشگر و محقّقی برجسته، که به قوّت رأی و دقّت نظر و سلامت فکر در مسائل فقه و اصول معروف بود. بیش از چهار دوره اصول را از محضر محقّق عراقی فرا گرفت و در فقه از محضر آیة اللّٰه اصفهانی بهره برد. (نهایة الافکار فی مباحث الألفاظ، مقدّمه، صفحۀ د).
(5). ر. ک: اعیان الشیعة، ج 9، ص 56.