دائرة المعارف فقه مقارن صفحه 214

عهده دارند، از جمله بزرگانی که بدرود حیات گفته‌اند:

1. امام خمینی قدس سرّه (م 1409): مرجع بزرگ شیعه، بنیانگذار نظام جمهوری اسلامی، دارای کتب متعدّد از جمله شرح مکاسب و تحریر الوسیلة، حاشیه بر عروة الوثقی و رساله‌های متعدّد علمی، که در پانزدهم خرداد سال 1342 هجری شمسی نهضت اسلامی را بنیاد نهاد و در 22 بهمن سال 1357 هجری شمسی به پیروزی رسید و در چهاردهم خرداد ماه 1368 هجری شمسی به جوار رحمت خداوند شتافت.

2. آیة اللّٰه سیّد أبو القاسم خوئی «1» (م 1413): در سال 1314 هجری قمری قدم به عرصۀ جهان نهاد، و مراحل تحصیلات خود را با موفقیّت‌های بسیار پشت سر گذاشت و سرانجام در رشته‌های فقه، اصول، تفسیر و رجال، صاحب نظر و از مراجع به نام گردید، آثار او در فقه، اصول، تفسیر و رجال آثاری پرارزش و گران‌بهاست. (دورۀ فقه ایشان به 42 جلد می‌رسد).

شاگردان مبرّزی تربیت کرد که هر کدام خود از اساتید حوزه‌های علمیّه شدند، کتاب التنقیح در شرح عروة الوثقی، حاصل بحثهای خارج آن مرجع، و مبانی تکملة المنهاج از کتابهای ارزندۀ فقهی این بزرگمرد دینی است.

3. آیة اللّٰه سیّد محمّد رضا گلپایگانی (م 1414): آیة اللّٰه گلپایگانی از شاگردان برجستۀ آیة اللّٰه شیخ عبد الکریم حائری (مؤسّس حوزۀ علمیّه قم) بود.

پس از رحلت آیة اللّٰه بروجردی، در شمار مراجع تقلید و مورد توجّه مردم قرار گرفت. وی در مدت اقامتش در حوزۀ علمیّۀ قم شاگردان و مجتهدان فراوانی را پرورش داد.

از ایشان آثاری در فقه به جای مانده است، از جمله: کتاب الحج، ولایة الفقیه، الدرّ المنضود فی احکام الحدود و کتاب الطهارة. «2»

*** از آنچه اشاره شد، استفاده می‌شود که از دیدگاه اهل بیت علیهم السلام و فقها و پیروان آنها هیچ‌گاه و بر هیچ کس باب اجتهاد مسدود نبوده و نیست و پیروان اهل بیت علیهم السلام در هیچ دوره‌ای خالی از اجتهاد و مجتهدین گرانقدر نبوده‌اند.

3. روایات اهل بیت علیهم السلام دلیل دیگری بر انفتاح باب اجتهاد

روایات زیادی از اهل بیت علیهم السلام نقل شده که به اصحاب خود دستور افتا می‌دادند، برخی از این روایات که به وضوح مفتوح بودن باب اجتهاد را در هر عصر و زمان روشن می‌سازد، از این قرار است:

الف) در بخشی از نامۀ امیر مؤمنان علی علیه السلام به

______________________________
(1). در مقدّمۀ اجود التقریرات در مورد ایشان آمده است: جایگاه علمی وی به روشنی خورشید در وسط روز است که جای هیچ انکاری نیست. به طور فراوان فقه و اصول را تدریس کرد. دو دورۀ کامل مکاسب شیخ انصاری و دو دورۀ کتاب الصلاة و همه بحث‌های عروۀ سیّد محمّد کاظم یزدی را تدریس نمود. همچنین شش دورۀ کامل اصول را تدریس کرد. (اجود التقریرات، ج 1، ص 43).
(2). ر. ک: خورشید فقاهت (زندگی نامۀ آیة اللّٰه گلپایگانی) نوشتۀ علی کریمی جهرمی و سیمای فرزانگان، ج 1، ص 712- 691.