دائرة المعارف فقه مقارن صفحه 220

عبد اللّٰه نقل می‌کند که امام صادق علیه السلام فرمود:

«إذا ورد علیکم حدیثان مختلفتان فأعرضوهما علی کتاب اللّٰه، فما وافق کتاب اللّٰه فخذوه و ما خالف کتاب اللّٰه فردّوه

؛ هرگاه دو حدیث مختلف یافتید (که حکم آنها با یکدیگر متفاوت بود) آنها را به قرآن عرضه بدارید، آنچه موافق کتاب خدا بود بگیرید و آن را که مخالف بود کنار بگذارید». «1»

این حدیث و نظایر آن، طریق اجتهاد و استنباط در موارد وجود احادیث مختلف را می‌آموزد و این دلیل انفتاح باب اجتهاد است.

شیخ حرّ عاملی این احادیث را در یک باب از جلد 18 کتاب وسائل الشیعة جمع نموده. در این باب که 47 حدیث دارد، احادیث متعدّدی است که راه حل تعارض احادیث را بازگو می‌کند که نقل همه آنها از حوصلۀ این بحث خارج است.

*** 7. ادلّۀ قائلین به انفتاح از اهل سنّت

اشاره

گرچه نظریۀ غالب در میان اهل سنّت انسداد باب اجتهاد است، ولی گروهی از دانشمندان معروف آنها معتقد به انفتاح هستند و با گذشت زمان بر طرفداران آنها افزوده می‌شود.

ادلّۀ عمدۀ آنها به قرار زیر است:

الف) اجتهاد فریضه‌ای دینی است

در کتاب ارشاد النقاد چنین نقل شده است:

«أبو الحسن علی بن محمّد ماوردی «2» می‌گوید:

تقلید، به اختلاف احوال مردم مختلف می‌شود، به موجب فراهم بودن منابع اجتهاد یا عدم آن؛ چون طلب علم واجب کفایی است و اگر همۀ مردم از تقلید منع، و مکلف به اجتهاد می‌شدند علم از طریق اجتهاد برای همه واجب می‌شد، و این موجب اختلال نظام می‌گردید، و اگر همه تقلید می‌کردند، اجتهاد از بین می‌رفت و وجوب علم ساقط می‌شد و این منجر به تعطیلی شریعت و از بین رفتن علم می‌شد، بنابراین، اجتهاد واجب کفایی شد». «3»

به نظر می‌رسد منظور «ماوردی» اجتهاد در مسائل مورد نیازی است که در فتاوای ائمّۀ اربعه نیامده است که تعطیل اجتهاد در آن سبب تعطیل شریعت است.

در جای دیگری از همین کتاب آمده است:

«اجتهاد از واجبات دینی و شعائر اسلامی است و با توجّه به وقایع و حوادث تا آنجایی که خدا

______________________________
(1). وسائل الشیعة، ج 18، ص 84، ح 29، باب 9 از ابواب صفات قاضی.
(2). علی بن محمّد ماوردی، سرآمد همۀ قاضیان- در عصر خویش- و از بزرگان شافعی است. وی دارای کتاب‌هایی است که از جملۀ آنها: ادب الدین و الدنیا، الاقناع، الحاوی و تفسیر قرآن است. سال وفات او 450 هجری قمری است. (الکنی و الالقاب، ج 3، ص 134).
(3). ارشاد النقاد، ص 29- 25.