دائرة المعارف فقه مقارن صفحه 223

جمعی از اهل تسنّن، به دلایل مختلف، باب اجتهاد مسدود بوده، ولی امروز، می‌توان گفت: مجامع علمی اهل سنّت نیز، معتقد به انفتاح باب علم هستند؛ هر چند گروهی نسبت به فتاوای ائمّۀ مذاهب اربعه احترام قائلند، و بر خلاف نظر آنان فتوا نمی‌دهند، امّا در مسائلی که فتوایی از آنها نقل نشده- که موارد آن بسیار زیاد است- خود اجتهاد می‌کنند، و دستور العمل را از قرآن و احادیث و غیر آن استنباط می‌نمایند. ولی نباید فراموش کرد که پیشگام در انفتاح باب اجتهاد فقهای اهل بیت علیهم السلام بوده‌اند.

فصل چهارم: دیدگاه‌های جدید و انفتاح مطلق باب اجتهاد

اشاره

در این فصل ابتدا به اصل این دیدگاه‌ها و سپس به ادلّۀ آنها اشاره می‌شود.

بعضی از علمای اهل تسنّن، به ویژه در عصر اخیر بر این اعتقادند که مجتهدان حق دارند نسبت به تمام مسائل و وقایع، چه آنجا که ائمّۀ اربعه فتوا داشته‌اند و چه آنجا که نداشته‌اند اجتهاد کنند و فتوا دهند.

برخی از این نظرات از این قرار است:

1. محمّد سعید البانی می‌گوید:

«لا دلیل أصلًا علی سدّ باب الاجتهاد و إنّما هی دعوی فارغة و حجّة واهنة أوهن من بیت العنکبوت، لأنّها غیر مستندةٍ الی دلیلٍ شرعیٍّ أو عَقلیٍّ؛ هیچ دلیلی بر سد باب اجتهاد وجود ندارد، این ادّعایی است توخالی، حجّتی است سست، سست‌تر از لانۀ عنکبوت؛ چون هیچ دلیل شرعی یا عقلی ندارد»!

همچنین گفته است: امروزه اجتهاد به تمام معنا ممکن است و مشکلی در آن نیست، به شرط اینکه اوهام و خیالات را از بین ببریم و چیزهایی که از گذشتگان بر عقول و قلوب ما پرده افکنده است از میان برود و گمان اینکه امکان رسیدن به آنچه پیشینیان به آن رسیده‌اند وجود ندارد، دفن گردد، آیا بعد از رفتن به فضا و اختراع انواع وسایل صنعتی جدید اجتهاد محال است؟ «1»

از این عبارت، بر می‌آید که قائلان به سدّ باب اجتهاد عقیده داشتند بشر امروز قدرت تفکّر در حدّ استنباط را ندارد.

2. محمّد ابو زهره از ابن تیمیه نقل می‌کند:

«انسان محقّق جز از چیزی که با دلیل به آن رسیده است، پیروی نمی‌کند و بر غیر آن اعتماد نمی‌نماید و باب اجتهاد به طور کامل برای کسی که توانایی داشته باشد، باز است و اگر توانایی نسبت به بعض ابواب فقه داشته باشد و نسبت به بعضی نداشته باشد، می‌تواند در بخشی که قادر بر اجتهاد نیست تقلید کند و در مواردی که قادر است تقلید جایز نیست». «2»

از این عبارت برمی‌آید: علاوه بر اینکه باب اجتهاد مفتوح است، مجتهدان متجزّی نیز، به همان اندازه که قدرت بر اجتهاد دارند، جایز نیست تقلید کنند.

________________________________________

شیرازی، ناصر مکارم، در یک جلد، انتشارات مدرسه امام علی بن ابی طالب علیه السلام، قم - ایران، اول، 1427 ه ق دائرة المعارف فقه مقارن؛ ص: 260

______________________________
(1). ارشاد النقاد، ص 41.
(2). همان مدرک، ص 44.