دائرة المعارف فقه مقارن صفحه 225

«امام شافعی در این مسأله به خطا رفته است». «1»

خلاصۀ بحث:

1. علی رغم اصرار جمعی از متعصّبان بر انسداد باب اجتهاد در همۀ مسائل، یا در خصوص مسائلی که فقهای چهارگانه فتوا داده‌اند جمعی از دانشمندان و فقهای معروف معاصر اهل سنّت بر این عقیده‌اند که باب اجتهاد در همۀ مسائل به روی فقها باز است.

2. قائلین به انسداد مطلق، هیچ راه حلّی برای پاسخ به مسائل مستحدثه که در گذشته وجود نداشته ارائه نکرده‌اند.

3. ادلّۀ طرفداران انسداد باب اجتهاد در برابر عمومات کتاب و سنّت و خطابات مطلقۀ قرآن مجید بسیار سست و ضعیف است؛ زیرا ظاهر آیات قرآن و روایات رسول خدا این است که همه حق دارند در مسائل اسلامی بیندیشند (با فراهم کردن مقدّمات اجتهاد) و اگر گروهی را از اجتهاد نهی کنیم در واقع با عمومیّت خطابات کتاب و سنّت مخالفت کردیم.

4. شهادت ائمّۀ اربعه بر نفی انحصار اجتهاد به آنها، گواه روشنی بر انفتاح باب اجتهاد است.

5. پیروان مکتب اهل بیت علیهم السلام عموماً و در تمام اعصار طرفدار گشوده بودن باب اجتهاد به روی همۀ فقها در هر عصر و زمان بوده‌اند.

6. پیروان این مکتب اضافه بر این، قائل به عدم تقلید ابتدایی از میّت و وجوب تقلید از فقهای حیّ می‌باشند که یک دلیل منطقی روشن در آن نهفته است و آن اینکه بزرگان هر عصر، وارث علوم دانشمندان پیشین به اضافۀ مطالعات جدیدی هستند که آنها را به حقیقت احکام اسلام آشناتر می‌سازد.

7. اعتقاد به انسداد باب اجتهاد سبب رکود و عقب‌ماندگی فقه و مخصوصاً سرگردانی مسلمین در مسائل مستحدثه است و به عکس اعتقاد به گشوده بودن باب اجتهاد سبب پیشرفت و تکامل و بالندگی فقه در تمام ابعاد است.

*** منابع و مآخذ

1. قرآن کریم.

2. نهج البلاغه (با تحقیق دکتر صبحی صالح).

3. اجود التقریرات، آیة اللّٰه سید أبو القاسم خویی، تحقیق و نشر مؤسّسۀ صاحب الامر (عجّل اللّٰه تعالی فرجه الشریف)، قم، چاپ اوّل، 1419 ق.

4. الإحکام فی اصول الأحکام، آمدی، دار الکتب العربی، بیروت، چاپ اوّل، 1404 ق.

5. اختصاص شیخ مفید، نشر جامعۀ مدرّسین حوزۀ علمیّۀ قم، تحقیق علی اکبر غفاری.

6. ارشاد النقاد الی تیسیر الاجتهاد، محمّد بن اسماعیل صنعانی، کویت، 1405 ق.

7. اصحاب الفتیا من الصحابة و التابعین، دار الکتب العلمیّة، چاپ اوّل، 1415 ه، بیروت.

8. الاصول العامة للفقه المقارن، محمّد تقی حکیم، مؤسّسۀ آل البیت، چاپ دوم، 1390 ق.

9. الاعلام، خیر الدین زرکلی، دار العلم للملایین، بیروت،