دائرة المعارف فقه مقارن صفحه 229

نقش زمان و مکان در استنباط

پیشگفتار:

ما مسلمانان معتقدیم اسلام دین جامعی است که همۀ نیازمندیهای معنوی و مادی، فردی و اجتماعی انسانها در آن پیش‌بینی شده است. قرآن مجید می‌گوید: «مٰا فَرَّطْنٰا فِی الْکِتٰابِ مِنْ شَیْ‌ءٍ» «1» «وَ نَزَّلْنٰا عَلَیْکَ الْکِتٰابَ تِبْیٰاناً لِکُلِّ شَیْ‌ءٍ». «2»

تعبیر به «من شی‌ء» و «لکلّ شی‌ء» دلیل روشنی بر این جامعیّت است.

این سخن بدان معنا نیست که بعضی از افراطیون پنداشته‌اند که همۀ علوم طبیعی و مادی نیز در قرآن آمده است و مثلًا آیۀ «انْطَلِقُوا إِلیٰ ظِلٍّ ذِی ثَلٰاثِ شُعَبٍ» «3» که دربارۀ دوزخیان است، اشاره به علم هندسه و آیۀ «وَ طَفِقٰا یَخْصِفٰانِ عَلَیْهِمٰا مِنْ وَرَقِ الْجَنَّةِ» «4» * که دربارۀ حضرت آدم و حوّاست، اشاره به حرفۀ خیّاطی و آیۀ «فِیهِ شِفٰاءٌ لِلنّٰاسِ» «5» که دربارۀ عسل است، اشاره به علم طب و آیۀ «کَالَّتِی نَقَضَتْ غَزْلَهٰا» «6» که دربارۀ زن ساده‌لوحی است که در عصر جاهلیّت می‌زیست و پیوسته با چرخ دستی، پشمی را می‌تابید و سپس آن را وامی‌تابید. اشاره به علم نساجی، و مانند آن است؛ آن گونه که جلال الدین سیوطی در کتاب اتقان آورده است. «7»

در حالی که وجود همه چیز در قرآن به معنای اموری است که مربوط به ایمان و تربیت و اخلاق و روابط صحیح و عادلانه اجتماعی و تکامل انسانهاست.

البتّه دعوت قرآن به علم و دانش، به گونه‌ای که آن را بزرگ‌ترین افتخار بشر شمرده، می‌تواند نیروی محرکه‌ای جهت حرکت به سمت و سوی همۀ علوم و دانشها باشد؛ نه اینکه اصول و فروع علم هندسه و خیّاطی، نساجی و … در قرآن آمده است.

______________________________
(1). انعام، آیۀ 38.
(2). نحل، آیۀ 89.
(3). مرسلات، آیۀ 30.
(4). اعراف، آیۀ 22.
(5). نحل، آیۀ 69.
(6). نحل، آیۀ 92.
(7). الاتقان فی علوم القرآن، ج 4، ص 40- 28.