دائرة المعارف فقه مقارن صفحه 24

صادق علیه السلام می‌فرماید:

«من حفظ عنّی أربعین حدیثاً من أحادیثنا فی الحلال و الحرام بعثه اللّٰه یوم القیامة فقیهاً عالماً و لم یعذّبه

؛ کسی که چهل حدیث از احادیث ما را در ارتباط با مسائل مربوط به حلال و حرام حفظ کند خداوند او را در روز قیامت به عنوان «فقیه عالم» مبعوث می‌کند و دچار عذابش نمی‌سازد». «1» خصوصاً روایتی که امام صادق آن را از اجداد طاهرینش از علی علیه السلام از رسول خدا صلی الله علیه و آله نقل می‌کند و در ضمن آن آمده است: کسی که چهل حدیث حفظ کند و صرفاً برای خدا اقدام به حفظ کرده باشد (نه برای درآمد مادی یا شهرت) با بهترین دوستان یعنی انبیا و صدیقین و شهدا و صالحان محشور می‌شود و وقتی امیر مؤمنان علی علیه السلام از محتوای این احادیث سؤال می‌کند رسول خدا پس از ایمان به خدا و مسألۀ توحید، مسائلی را مطرح می‌سازد که بخش قابل توجّهی از آنها مسائل مربوط به احکام فرعی و حلال و حرام است. «2»

*** لازمۀ اخلال در فقه، اخلال در دو رکن دیگر دین است:

گرچه عالی‌ترین بخش دین و رفیع‌ترین هدف دینی، مسائل اعتقادی یعنی ایمان به مبدأ، معاد و رسالت رسول اکرم صلی الله علیه و آله است و در میان سه نظام اعتقادی، اخلاقی و تشریعی که دین مرکّب از آن است نظام اعتقادی محور است و در رأس قرار دارد، ولی شکّی نیست که تثبیت و تحکیم عناصر اعتقادی در گرو التزام به دو نظام دیگر اخلاقی و تشریعی است و «فقه» تأمین کنندۀ نظام تشریعی است.

به بیان دیگر: گرچه «فقه» آیینۀ تمام‌نمای دین نیست بلکه فقط چهرۀ شرایع و احکام و مقرّرات آن را می‌نمایاند لیکن ارکان سه‌گانۀ دین، با هم یک حقیقت به هم پیوسته‌ای را تشکیل می‌دهند و ارتباطی منظّم و سیستماتیک با هم دارند به گونه‌ای که اخلال در هر کدام سبب اخلال در دو رکن دیگر می‌شود. بر همین اساس است که:

الف) قرآن کریم صریحاً فلسفۀ بعضی از احکام فقهی را دور شدن از فحشا و منکر و اصلاح نظام اخلاقی می‌داند «إِنَّ الصَّلٰاةَ تَنْهیٰ عَنِ الْفَحْشٰاءِ وَ الْمُنْکَرِ» «3» و امیر مؤمنان علی علیه السلام هدف نهایی «فقه» را نیز اصلاح نظام اخلاقی معرفی می‌کند

(فرض اللّٰه …

الصلاة تنزیهاً عن الکبر … و الصیام ابتلاءً لإخلاص الخلق … و الأمر بالمعروف مصلحةً للعوام و النهی عن المنکر ردعاً للسفهاء … و إقامة الحدود إعظاماً للمحارم و ترک شرب الخمر تحصیناً للعقل و مجانبة السرقة إیجاباً للعفّة … )

. «4» ب) قرآن کریم عمل صالح را که با آشنایی با فقه و عمل به آن به ضمیمۀ خلوص در نیّت تأمین می‌شود سبب رفعت ایمان و اعتقاد می‌داند، آنجا که می‌فرماید: ««إِلَیْهِ یَصْعَدُ الْکَلِمُ الطَّیِّبُ وَ الْعَمَلُ الصّٰالِحُ

______________________________
(1). بحار الأنوار، ج 2، ص 154، ح 6.
(2). همان مدرک، ح 7.
(3). عنکبوت، آیۀ 45.
(4). نهج البلاغه، حکمت 252.