دائرة المعارف فقه مقارن صفحه 257

علوم پیش نیاز اجتهاد

پیشگفتار:

در این بخش به پنج مطلب اشاره می‌شود:

1. اجتهاد از نظر لغت

2. اجتهاد از نظر اصطلاح

3. اقسام اجتهاد

4. مقصود از اجتهاد در عنوان بحث

5. لزوم فراگیری بعضی از علوم پیش نیاز

1. اجتهاد از نظر لغت

اجتهاد در لغت از ریشه «جَهْد» به فتح جیم، یا از «جُهد» به ضمّ جیم است؛ فیّومی می‌گوید: «الجُهد بالضم فی الحجاز و بالفتح فی غیرهم الوسع و الطاقة» «1» و نظر ابن فارس چنین است: «الجیم و الهاء و الدال، أصله المشقة … و الجُهد الطاقة» «2» و ابن منظور می‌گوید: «الجَهْد و الجُهد بمعنی الطاقة» یعنی جَهْد و جُهد به معنای قدرت و توانایی است و در همین کتاب آمده که «جَهْد» به معنای سختی و رنج است و «جُهد» به معنای طاقت و توانایی است. «3»

راغب اصفهانی می‌گوید: «الجَهْد و الجُهد الطاقة و المشقّة»، نیز: «الجَهْد الطاقة» و «الجُهد الوسع» و سرانجام گفته است: «الاجتهاد أخذ النفس ببذل الطاقة و تحمّل المشقة «4»؛ اجتهاد آن است که انسان در انجام کاری نهایت طاقت و توان خویش را به کار گیرد و رنج‌ها و سختی‌ها را تحمّل کند».

حق آن است که تحمّل مشقّت و سختی از لوازم به کار گرفتن نهایت قدرت و توان است. اجتهاد در لغت به معنای استفاده کردن از تمام قدرت و توان است که لازمه‌اش در رنج و سختی قرار گرفتن می‌باشد. «5»

آیۀ شریفه: «لٰا یَجِدُونَ إِلّٰا جُهْدَهُمْ» «6» به همین معنا اشاره دارد، یعنی بیش از توان نمی‌یابند. و در

______________________________
(1). مصباح المنیر، مادّۀ «جهد».
(2). مقاییس اللغه، مادّۀ «جهد».
(3). لسان العرب، مادّۀ «جهد».
(4). مفردات، مادۀ «جهد».
(5). أنوار الاصول، ج 3، ص 596.
(6). توبه، آیۀ 79.