دائرة المعارف فقه مقارن صفحه 28

دهد». «1» و نیز آمده است:

«إنّک لن یتقبّل من عملک إلّا ما اخلصت فیه

؛ هرگز عملت مورد قبول واقع نمی‌شود مگر اینکه خالصانه آن را بجا آوری». «2»

ب) در بعضی از روایات آمده که حسن خلق گناهان را ذوب می‌کند و سوء خلق عمل را به فساد می‌کشاند

(إنّ حسن الخلق یذیب الخطیئة … و إنّ سوء الخلق لیفسد العمل … )

. «3» ج) صدقات مستحبّه که در «فقه» خصوصیات و جزئیاتش آموخته می‌شود مطابق آیۀ «یٰا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا لٰا تُبْطِلُوا صَدَقٰاتِکُمْ بِالْمَنِّ وَ الْأَذیٰ» «4» با منّت و آزار که از رذائل اخلاقی است باطل و محو می‌شود.

د) از روایت امام صادق علیه السلام بدست می‌آید که اعمال عبادی که علم «فقه» جایگاه فراگیری آن است با رذائل اخلاقی نظیر عجب، نسیان گناه و بی‌توجّهی نسبت به آن و زیاد شمردن عمل صالح، حبط می‌شود:

«قال إبلیس: إذا استمکنت من ابن آدم فی ثلاث لم أبال ما عمل، فإنّه غیر مقبول منه: إذا استکثر عمله و نسی ذنبه و دخله العجب

؛ ابلیس گفت اگر در سه چیز بر فرزند آدم، سلطه پیدا کنم از اعمال صالحه‌ای که بجا می‌آورد باکی ندارم چون می‌دانم که مورد قبول واقع نمی‌شود: زمانی که عملش را زیاد به حساب آورد و گناهانش را فراموش کند و به عُجب مبتلا گردد». «5»

ه) در حدیثی از رسول اکرم صلی الله علیه و آله تصریح شده است که اعمال صالحه‌ای که غایت علم فقه است و فقه زمینه‌ساز آن می‌باشد بدون ورع و حسن خلق و بردباری ثمری ندارد:

«ثلاثة من لم تکن فیه لم یقم له عمل: ورع یحجزه عن معاصی اللّٰه عزّ و جلّ، و خلق یُداری به الناس، و حلم یردّ به جهل الجاهل

؛ سه چیز است که اگر در کسی نباشد عملی برای او استوار نمی‌شود: ورعی که او را از معصیت خدای عزّ و جلّ منع کند و حسن خلقی که به توسّط آن با مردم مدارا کند و حلمی که به وسیلۀ آن، جهالت انسان جاهل را پس زند». «6»

*** تأثیر اعتقاد و اخلاق در استنباط:

اضافه بر آنچه گفته شد از تأثیر اعتقادات دینی و مکارم اخلاقی (که روح شریعت و هدف نهایی دین است) در شفافیّت استنباط مسائل فقهی نیز، نباید غافل شد، زیرا فقیه هنگامی که دارای ایمان قوی و مقام عدالت اخلاقی باشد اوّلًا: به هنگام استنباط احکام، نهایت دقّت را به خرج می‌دهد تا نزد خدا مسئول نباشد و ثانیاً: حبّ و بغض‌ها و منافع شخص و گروهی هرگز مانع او در جهت استنباط احکام نمی‌گردد و به همین دلیل غالباً آنچه را به حقّ و عدالت نزدیک‌تر است و مطابق نظر شارع مقدّس است استنباط می‌کند و به صورت مسائل فقهی در اختیار مردم می‌گذارد.

______________________________
(1). کنز العمّال، ج 3، ص 479، ح 7512؛ کافی، ج 2، ص 295، ح 9.
(2). غرر الحکم، ح 2913.
(3). بحار الأنوار، ج 68، ص 395، ح 74.
(4). بقره، آیۀ 264.
(5). خصال، ص 112، ح 86.
(6). بحار الأنوار، ج 67، ص 305، ح 21.