دائرة المعارف فقه مقارن صفحه 30

فقیه معروف صاحب کتاب جواهر الکلام نیز در مقابل فقیهی از فقهای شیعه که در ارتباط با شخص محبوس در دار غصبی فتوا داده است که بر چنین کسی واجب است به همان کیفیتی که ابتدای ورودش در دار غصبی داشته، نماز بجا آورد، اگر ایستاده بوده، ایستاده و اگر نشسته بوده، نشسته نماز بخواند بلکه در غیر حال نماز نیز نمی‌تواند حالت دیگری به خود بگیرد زیرا سبب تصرّف در ملک غیر بدون اذنش می‌شود، می‌نویسد: «این فقیه به این نکته توجّه نداشت که نفس بقا بر حالت اوّلیه نیز تصرّف در مال غیر است و دلیلی بر ترجیح این تصرّف بر آن تصرّف نیست، چنانکه توجّه نداشت که برخوردی که او با این زندانی مظلوم کرده شدیدتر از برخوردی است که آن ظالم نموده، بلکه با این فتوای خود او را حبس کرده حبسی که احدی نسبت به کسی روا نداشته است … اینگونه فتوا از این نشأت می‌گیرد که در آغاز امر، تأمّل کافی را برای افتا اعمال ننمود و بعد از آنکه به اشتباهاتش پی برد غرورش اجازۀ بازگشت و پذیرش اشتباه را نداد»، «أعاذ اللّٰه الفقه من أمثال هذه الخرافات». «1»

تأثیر فقاهت و اجتهاد در دیگر علوم اسلامی:

می‌دانیم پایۀ اصلی علوم اسلامی کتاب و سنّت است به عنوان مثال، مفسّر سر و کارش با آیات و روایات است، متکلّم در بسیاری از مسائل مانند بحث صفات خدا، جزئیات احوال قیامت و اثبات امامت امامان به سراغ آیات و روایات می‌رود، همچنین سایر علوم انسانی برگرفته از اسلام (مانند روان‌شناسی اسلامی، جامعه‌شناسی اسلامی، اخلاق اسلامی، فلسفه و کلام اسلامی و حقوق اسلامی) همه نیاز به کتاب و سنّت دارند.

از طرفی روشن است یکی از پایه‌های اساسی فقه و فقاهت، علم اصول است و می‌دانیم بخش مهمّی از علم اصول بخش الفاظ است؛ در بخش الفاظ از اصول و قواعدی سخن به میان می‌آید که استنباط هیچ حکم فقهی و غیر فقهی بدون تسلّط بر آن ممکن نیست. مباحثی مثل عام و خاص، مطلق و مقیّد، مفهوم و منطوق، اوامر و نواهی، بحث مشتقّ و علائم حقیقت و مجاز و احکام مربوط به الفاظ مشترک و مجاز، همه در این دائره قرار دارند.

شکّی نیست هرکس بخواهد حکمی از احکام یا مطلبی مربوط به سایر علوم اسلامی را از کتاب و سنّت استفاده کند باید بر این قواعد مسلّط بوده باشد و بدون این تسلّط، استنباط و اجتهاد او ناقص یا ضعیف است.

همچنین است علم رجال و شناخت اسناد روایات که احاطۀ بر آن (خواه در حدّ اجتهاد باشد یا گرفتن از اهل خبره) در فقاهت و اجتهاد، لازم است و طبعاً در همۀ علومی که از منبع نصوص و روایاتی که برخوردار از رجال و سلسلۀ سند است ضروری به نظر می‌رسد.

بنابراین می‌توان گفت که احاطه بر قسمت مهمّی