دائرة المعارف فقه مقارن صفحه 31

از علوم پیش نیاز فقه اسلامی یعنی علم رجال و بخش عمده‌ای از علم اصول، برای اجتهاد و استنباط در علوم دیگر اسلامی لازم و ضروری است.

و بر همین اساس است که می‌گوییم: محقّقی که فقیه و دارای ملکۀ اجتهاد نباشد تحقیق او در زمینه‌های مختلف علوم اسلامی از حدّ نصاب لازم برخوردار نیست، به عنوان مثال:

1. یکی از مباحث اعتقادی که سخن در آن بسیار گفته شده، مسألۀ علم پیامبر و امامان معصوم است که محدوده‌ای دارد یا نه و اگر دارد محدوده‌اش چیست؟ که در این باره هم آیات متعدّدی وارد شده و هم روایات مختلفی که در بدو نظر چنین تصوّر می‌شود این آیات یا روایات با هم در تعارض است اما هنگامی که به کمک قواعد اصولی که در بالا به آن اشاره شد به سراغ این آیات و روایات برویم فهم و محتوای آنها ساده و آسان است که اینجا جای شرح آن نیست.

شیرازی، ناصر مکارم، در یک جلد، انتشارات مدرسه امام علی بن ابی طالب علیه السلام، قم - ایران، اول، 1427 ه ق دائرة المعارف فقه مقارن؛ ص: 61

و همچنین جبر و تفویض و شفاعت و مانند آن.

2. در علم اخلاق بحث مشروحی دربارۀ دنیاست که آیا مذموم است و یا در شرایطی مطلوب؟

روایات فراوانی در مدح و ذم دنیا وارد شده که با احاطه به قواعدی که در بالا گفته شد تعارض آنها به خوبی حلّ می‌شود و دنیای مذموم و ممدوح از یکدیگر شناخته می‌شود.

و همچنین در مسألۀ فقر و غنا و انزواطلبی و اجتماعی بودن و امثال آن.

3. در علم حقوق اسلامی مسائل بسیار زیادی است که گاه جنبۀ فقهی دارد و گاه غیر فقهی ولی از اصول و قواعدی که در بالا اشاره کردیم مایه می‌گیرد. بنابراین حقوق‌دانان علاوه بر پیش نیازهای دیگر علم حقوق باید از این بخش از علم اصول نیز در سر حدّ اجتهاد آگاه باشند تا آنچه از مسائل حقوق اسلامی از کتاب و سنّت برگرفته می‌شود برای آنان به خوبی روشن گردد.

همچنین در مسائل مربوط به مدیریت اسلامی و حکومت و روان‌شناسی اسلامی و مانند آن همین حکم جاری و ساری است.

*** منابع و مآخذ

1. قرآن کریم.

2. نهج البلاغه (با تحقیق دکتر صبحی صالح).

3. الاحتجاج، احمد بن علی الطبرسی، منشورات دار النعمان.

4. اصول سرخسی، محمّد بن احمد سرخسی، دار الکتاب العلمیّة، بیروت، چاپ اوّل، 1414 ق.

5. امالی، محمّد بن الحسن الطوسی، دار الثّقافه، قم، چاپ اوّل، 1414 ق.

6. بحار الأنوار، محمّد باقر المجلسی، مؤسسة الوفاء، چاپ اوّل، بیروت، 1403 ق.

7. بصائر الدّرجات الکبری، محمّد بن الحسن بن فروخ الصفّار، مؤسسة الاعلمی، تهران، 1362 ش.

8. التفسیر المنیر، الدکتور وهبة الزحیلی، دار الفکر المعاصر، بیروت، چاپ اوّل، 1411 ق.

9. جواهر الکلام، محمّد حسن النجفی، دار احیاء التراث