دائرة المعارف فقه مقارن صفحه 314

الحمد». «1»

لذا هم شهید و هم صاحب حدائق فتوا به استحباب آن داده‌اند.

امّا محقّق حلّی در کتاب «المعتبر» به آن فتوا نداده، زیرا معتقد بوده که این حدیث در کتب امامیّه نیست.

صاحب حدائق پس از نقل این تاریخچه می‌نویسد: ظاهراً علّت مخالفت محقّق آن بوده که این حدیث امام صادق علیه السلام به او نرسیده است. «2»

مشابه آن در موارد دیگری نیز دیده شده است که عدم دسترسی بعضی از فقها به پاره‌ای از احادیث سبب اختلاف فتاوا گردیده، زیرا در آن زمان تمام کتاب‌ها خطی بوده و نسخه‌های آن نزد بعضی وجود نداشت.

فراموشی حدیث:

گاه فراموشی حدیث خاصّی که دلیل بر یک حکم فقهی بود، موجب شده که شخص فتوایی مخالف فتوای دیگران بدهد. مانند حدیث تیمّم که خلیفۀ دوم به خاطر آنکه آن را فراموش کرده بود، در مورد شخص جنبی که آبی برای غسل ندارد فتوا به عدم وجوب نماز داده بود:

«إنّ رجلًا أتی عمر فقال: إنّی اجنبتُ فلم أجد ماءً؟

فقال: لا تصلّ. فقال عمّار: اما تذکر یا أمیر المؤمنین اذ أنا و انت فی سریّة فاجنبنا فلم نجد ماء، فأمّا انت فلم تصلّ و أمّا أنا فتمعکتُ فی التراب و صلّیت فقال النبی صلی الله علیه و آله: «انّما کان یکفیک ان تضرب بیدیک الارض ثمّ تنفخ ثمّ تمسح بهما وجهک و کفّیک؟» فقال عمر: اتّق اللّٰه یا عمّار! قال: إن شئت لم أحدث به

؛ مردی نزد عمر آمد و گفت: من جنب شدم و آب نیافتم (تکلیف شرعی من چیست؟). عمر پاسخ داد: نماز نخوان.

عمّار گفت: ای امیر المؤمنین! آیا به یاد نمی‌آوری روزی را که من و تو در یک جنگ بودیم و جنب شدیم و آب برای غسل پیدا نکردیم، تو نماز نخواندی، اما من خودم را در خاک غلطاندم و نماز خواندم، (پس از آنکه خدمت پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله رسیدیم) حضرت فرمود: کافی است برای تو که دستانت را به زمین بزنی و پس از آنکه آن را فوت کردی با دو دست، صورت و (پشت) دو کف دستت را مسح کنی.

عمر گفت: ای عمّار! از خدا بترس (و این سخن را مگو).

عمّار گفت: اگر می‌خواهی این حدیث را نقل نمی‌کنم!». «3»

عامل سوم: اختلاف در معیار وثاقت راویان

اشاره

محدّثان و فقیهان در دو علم حدیث و اصول فقه به شناسایی معیارهای وثاقت راوی پرداخته تا دریابند که چه شرایطی برای قبول روایت یک راوی

______________________________
(1). وسائل الشیعة، ج 4، ص 940، ح 4، باب 17، (ابواب الرکوع).
(2). الحدائق الناضرة، ج 8، ص 266.
(3). صحیح مسلم، ج 1، ص 193، کتاب الحیض، باب التیمم.