دائرة المعارف فقه مقارن صفحه 315

لازم است، البتّه آنان در برخی از شرایط اتفاق نظر داشته مانند: «صداقت» و در برخی نیز اختلاف دارند و همین موجب گشته که عدّه‌ای احادیث فاقد شرط را حجّت ندانسته و بر طبق آنها فتوا ندهند درحالی‌که دیگران بر اساس آنها فتوا صادر کنند.

معیارهای مورد اختلاف متعددند، از قبیل:

1. هم مذهب بودن

برخی محدّثان و فقیهان اعمّ از فقهای شیعه و سنی این شرط را لازم ندانسته و لذا احادیث راویانی که صداقت آنها محرز شده هر چند از مذهب دیگر باشند قبول نموده و بر اساس آن فتوا می‌دهند. در نزد شیعه اصطلاحاً به این گونه از احادیث که راویانشان از اهل سنّت بوده و فقهای شیعه چون آنها را مطمئن و راستگو دیده‌اند بر اساس آنها فتوا صادر کرده‌اند «احادیث موثق» نامیده می‌شود که درصدها مسأله فرعیّه در سراسر فقه شیعه مورد استفاده قرار گرفته است، «1» و می‌توان از بین آنها تعداد راویان سنّی که بیشترین استفادۀ فقهی از روایات در فقه شیعه شده است به افراد بسیاری اشاره کرد. «2»

چنانکه جمعی از فقها و علمای اهل سنّت به راویان شیعه‌ای که وثاقت‌شان نزد آنها ثابت شده، اعتماد کرده، مانند:

1. ابان بن تغلب 2. ابراهیم بن یزید نخعی 3. احمد بن مفضل کوفی 4. ثابت بن دینار ابی حمزه ثمالی 5. جابر بن یزید جعفی 6. حبیب بن ابی ثابت اسدی کاهلی 7. حماد بن عیسی جهنی 8. حمران بن اعین 9. سعید بن هیثم هلالی 10. سلیمان بن صرد خزاعی 11. شریک بن عبد اللّٰه بن سنان بن انس 12. شعبة بن حجاج 13. صعصعة بن صوحان 14. طاووس بن کیسان 15. عامر بن وائله و … «3»

امّا برخی از فقها این سعۀ صدر را نداشته و «هم مذهب بودن» را شرط قبول روایت راوی دانسته به صورتی که اگر آن راوی کاملًا متقی و راستگو باشد، باز به جرم آنکه هم مذهب این فقیه نیست، حتّی احادیث نبوی او مورد قبول قرار نمی‌گیرد. مانند:

مالک نسبت به زنی که مثلًا 12 روز حائض بوده و ظاهراً خون قطع شده است و شک دارد که کاملًا طاهر شده تا نمازش را بخواند، فتوا داده است که تا سه روز استظهار و صبر کند و پس از تکمیل 15 روز غسل نموده و نمازش را شروع نماید.

برخی پیروانش دلیل او را حدیث «حزام بن عثمان» از جابر بن عبد اللّٰه دانسته‌اند و بعضی دیگر به این حدیث ایراد نموده‌اند چرا که راوی حدیث (حزام) وثاقت ندارد.

______________________________
(1). به جواهر الکلام در ابواب مختلف مراجعه شود.
(2). برای آگاهی بیشتر به کتاب راویان مشترک، نوشتۀ حسین عزیزی و همکاران، چاپ انتشارات اسلامی دفتر تبلیغات اسلامی، که مشتمل بر زندگی‌نامه 274 راوی مشترک بین شیعه و اهل سنّت، و در پایان نیز فهرست اسامی 817 نفر دیگر از راویان مشترک را ارائه داده است، مراجعه شود.
(3). سیّد شرف الدین موسوی در کتاب المراجعات از صفحۀ 50 تا 160، اسامی 100 تن از محدّثان و راویان بزرگ شیعه را که نقش برجسته و قابل قبولی در سلسله سند روایات کتب اهل سنّت داشته‌اند با توضیحات و تأییدات دانشمندان اهل سنّت نقل کرده است.