دائرة المعارف فقه مقارن صفحه 318

شرعی وجوب یا استحباب زکات اسب را نمود، بلکه حکم آن مختص همان شرایط خاص زمانی بوده است. «1»

3. حکم ساختن مجسّمه

احادیث فراوانی از پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله در کتب روایی شیعه و اهل سنّت و نیز احادیث متعدّدی از ائمّۀ اهل بیت علیهم السلام مبنی بر حرمت مجسمه‌سازی انسان و حیوانات و موجودات زنده آمده است. «2»

اکثر فقهای مذاهب اسلامی اعمّ از اهل سنّت و امامیّه بر اساس این روایات فراوان فتوا به حرمت مجسمه‌سازی موجود زنده داده و حتّی برخی فقهای شیعه مانند صاحب جواهر «3»، و شیخ انصاری «4» در کتاب مکاسب و آیة اللّٰه خویی در «مصباح الفقاهة» «5» و فقهای اهل سنّت مانند عبد الرحمن جزیری در «الفقه علی المذاهب الاربعة» «6» و دکتر وهبه زحیلی در «الفقه الاسلامی» «7» ادعای اجماع کرده‌اند.

امّا برخی فقهای متقدّم امامیّه مانند شیخ طوسی در تفسیر تبیان «8» و طبرسی در مجمع البیان «9» قائل به کراهت شده و حرمت را اختصاص به بت‌سازی داده‌اند و از معاصرین نیز برخی از فقها نیز همین گونه فتوا داده‌اند. «10»

منشأ این اختلاف فتوا اختلاف برداشت در موقّت بودن حکم حرمت مجسمه‌سازی و صورتگری است که در احادیث متعدّد از پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و ائمّۀ اهل بیت علیهم السلام رسیده است. گروه اوّل از فقها آن حکم را یک تکلیف ثابت دانسته‌اند، اما گروه دوم آن را حکم موقّت و مختص به شرایط صدر اسلام دانسته که هنوز رسوبات بت‌پرستی در ذهن مسلمانان وجود داشته و احیاناً با نقاشی و مجسمه‌سازی معبودهای مشرکان و تکریم و احترام و تقدیس آنان، جلوه‌های شرک و بت‌پرستی گاه‌وبی‌گاه بروز می‌کرده است.

یکی از فقهای معاصر می‌گوید: ظاهر گروهی از احادیث آن است که تحریم مجسّمه‌سازی و نقاشی صور انسان و حیوان به خاطر مبارزه با ترویج بت‌پرستی آن زمان بوده است، شدت لحن این روایات در توبیخ صورتگری و تعیین عذاب‌های شدید برای نقاشان و مجسمه‌سازان شاهدی است بر اینکه مقصود صورتگری عادی نیست، مانند:

«أشدّ الناس عذاباً یوم القیامة رجل قتل نبیّاً او قتله نبیّ و رجل یضلّ الناس بغیر علم و مصوّر التماثیل

؛ شدیدترین عذاب روز قیامت برای کسی است که پیامبری را به قتل برساند، یا پیامبری او را مستحق

______________________________
(1). وسائل الشیعة، ج 6، ص 51، ح 1 و 2، باب 16 (ابواب ما تجب فیه الزکاة).
(2). ر. ک: شرح نووی بر صحیح مسلم، ج 13 و 14، ص 329، ح 2106 و وسائل الشیعة، ج 3، ص 563- 560.
(3). جواهر الکلام، ج 22، ص 41.
(4). مکاسب محرمه، (شیخ انصاری)، مسألۀ 4 از مسائل «النوع الرابع ما یحرم الاکتساب به لکونه عملًا محرّماً فی نفسه».
(5). مصباح الفقاهة (آیة اللّٰه خویی)، ج 1، ص 286.
(6). الفقه علی المذاهب الاربعة، ج 2، ص 41- 39.
(7). الفقه الاسلامی و ادلّته، ج 4، ص 2674.
(8). التبیان فی تفسیر القرآن، ج 1، ص 236.
(9). مجمع البیان، ج 1، ص 212، ذیل آیه 51 سورۀ بقره.
(10). أنوار الفقاهة، (المکاسب المحرمه)، ص 113.