دائرة المعارف فقه مقارن صفحه 319

قتل بداند و او را بکشد و کسی که مردم را به خاطر جهل و ناآگاهی گمراه سازد، و کسی که مجسّمه‌سازی کند». «1»

روشن است که این عذاب‌های بسیار سخت تناسبی با هر نقاشی و مجسّمه‌سازی ندارد، زیرا گناه این کارها به صورت عادی (غیر بت‌پرستی) از آدم‌کشی و زنا و شراب‌خواری و دیگر کبائر بیشتر نیست، چگونه هم طراز با پیامبرکشی است؟

بنابراین مقصود از این صورتگری باید چیزی باشد که واقعاً هم سنگ و برابر پیامبرکشی و جنگ با خدا و خروج از دین باشد که همان «بت‌سازی» است. «2»

ب) اختلاف در واقعی یا تقیّه‌ای بودن حدیث

اشاره

پس از شهادت امام علی، امام حسن و امام حسین علیهم السلام و کشتار خونین عاشورا، آن چنان خفقان شدید از ناحیۀ دولت‌های اموی و عبّاسی علیه یاران و نزدیکان ائمّۀ اهل بیت علیهم السلام اعمال شده بود که با اندک بهانه‌ای در طول یک قرن هزاران نفر از اصحاب ائمّۀ اهل بیت علیهم السلام را به جرم پیروی از تعالیم مکتب ائمّۀ اهل بیت علیهم السلام بازداشت کرده و در سیاه‌چال‌های حجاج بن یوسف ثقفی «3» و مانند او اعدام کردند. وجوب حفظ جان این گونه افراد اقتضا می‌کرد که احیاناً ائمّۀ اهل بیت علیهم السلام اگر احساس خطر جدّی برای بعضی از شیعیان می‌کردند، حکمی مطابق با مذهب حاکم اهل سنّت در آن روز از روی تقیّه به وی تعلیم می‌دادند تا با همرنگ شدن ظاهری، حاکمان دست از جان او بردارند. گرچه آن حکم مخالف آموخته‌های امام علیه السلام از جدش رسول خدا صلی الله علیه و آله بود تا جان آن مؤمن که نزد خدا مهم‌تر از یک حکم فرعی است حفظ شود. این پدیدۀ تلخ تاریخ اسلامی موجب صدور روایات تقیّه‌ای از جانب امامان اهل بیت علیهم السلام شده است.

لذا فقیهان شیعه هنگامی که این گونه حدیث تقیّه‌ای را به صورت قطعی تشخیص دهند بر اساس آن فتوا نداده و اگر در حدیثی دچار تردید و اختلاف نظر شوند، غالباً منجر به اختلاف فتوای آنان خواهد شد. مانند:

استحباب روزۀ عاشورا

دو گونه روایات از ائمّۀ اهل بیت علیهم السلام در این باره رسیده است. اکثر فقهای متقدم شیعه، آن دسته روایات دلالت‌کننده بر استحباب را ترجیح داده و به آن فتوا داده‌اند، امّا جمعی از متأخران، آن گروه را حمل بر تقیّه کرده‌اند و برای اثبات تقیّه‌ای بودن آنها اظهار داشتند: چون فقهای اهل سنّت قائل به استحباب روزه روز عاشورا بودند و روزه گرفتن

______________________________
(1). مستدرک الوسائل، ج 13، ص 210، ح 4، باب 75، (أبواب ما یکتسب به).
(2). المکاسب، ج 1، ص 169.
(3). حجاج بن یوسف ثقفی که 20 سال استاندار عراق بود، 120 هزار نفر را بی‌رحمانه کشت، و در زندان وی 50 هزار مرد و 30 هزار زن مردند. (مآثر الانافه فی معالم الخلافه، قلقشندی شافعی (مؤلّف نهایة الادب و صبح الاعشی))، البتّه حاکمان بنی عبّاس نیز در قلع و قمع شیعیان و موالیان اهل بیت علیهم السلام دست‌کمی از حاکمان بنی امیّه نداشتند.