دائرة المعارف فقه مقارن صفحه 320

یک مسلمان در آن روز نشانۀ عدم تشیع او بود، به نظر می‌رسد که این احادیث، توسّط امامان اهل بیت علیهم السلام موافق فقه اهل سنّت بر اساس تقیّه و مدارای شیعیان با حاکمان اهل سنّت صادر شده باشد.

بر اساس این مبنا احادیث دلالت‌کننده بر استحباب روزۀ عاشورا که موافق فقه حاکمان وقت بوده حمل بر «تقیّه» کرده و لذا غیر قابل استناد شمرده و بر اساس احادیث نهی‌کننده، فتوا به «کراهت» و احیاناً فتوا به حرمت داده‌اند. «1»

عامل پنجم: اختلاف در نسخ حکم

گاهی فقهای اسلام بر تشریع یک حکم توسّط قرآن یا سنّت اتفاق نظر داشته، امّا به خاطر اختلاف نظرشان دربارۀ این که آن حکم توسّط دلیل دیگری نسخ شده یا نه، دچار اختلاف فتوا می‌شوند.

مثلًا:

در مورد آیۀ استمتاع: « … فَمَا اسْتَمْتَعْتُمْ بِهِ مِنْهُنَّ فَآتُوهُنَّ أُجُورَهُنَّ … ». «2» جمعی از علمای اهل سنّت مانند شافعی و قرطبی «3» و نیز فقهای امامیّه اتفاق نظر دارند که این آیه دلالت بر جواز متعه و ازدواج موقّت دارد.

ولی شافعی معتقد است که آیۀ 6 سورۀ مؤمنون «وَ الَّذِینَ هُمْ لِفُرُوجِهِمْ حٰافِظُونَ إِلّٰا عَلیٰ أَزْوٰاجِهِمْ* … فَمَنِ ابْتَغیٰ وَرٰاءَ ذٰلِکَ فَأُولٰئِکَ هُمُ العٰادُونَ» «4» * ناسخ آن است.

زیرا مقصود از «ازواجهم» همسران دائم است و این آیۀ شریفه ارتباط با غیر آنها را که هم شامل نامحرمان و هم همسران موقّت است، تجاوز از حکم اللّٰه شمرده است، بر این اساس فتوا به حرمت متعه می‌دهد. «5»

امّا فقهای امامیّه چون کلمه «ازواجهم» را مطلق می‌بینند که هم مشتمل بر همسران دائم و هم همسران موقّت است، و معتقدند که تا وقتی دلیل قطعی بر تقیید یک حکم مطلق یافت نشده، اطلاق نصوص دینی لازم الاتباع بوده و نباید از آن دست برداشت؛ این آیه را ناسخ آیه استمتاع قرار نداده و لذا به ادامۀ حلیّت متعه فتوا می‌دهند. علاوه بر اینکه آیۀ استمتاع مدنی است و آیۀ سورۀ مؤمنون مکّی است، «6» چگونه می‌تواند آیۀ نازل شده در مکّه، ناسخ آیه‌ای باشد که چند سال بعد در مدینه نازل شده است. «7»

و آیات دیگری که ذکر همۀ آنها به طول می‌انجامد.

________________________________________

شیرازی، ناصر مکارم، در یک جلد، انتشارات مدرسه امام علی بن ابی طالب علیه السلام، قم - ایران، اول، 1427 ه ق دائرة المعارف فقه مقارن؛ ص: 361

عامل ششم: اختلاف قرائت آیات یا نقل متون احادیث

الف) اختلاف در قرائت آیات

گاهی اختلاف قرائت به صورت اختلاف در

______________________________
(1). جواهر الکلام، ج 17، ص 105.
(2). نساء، آیۀ 44.
(3). تفسیر قرطبی، ج 5، ص 130.
(4). مؤمنون، آیۀ 6- 4.
(5). تفسیر خازن، ج 1، ص 366.
(6). مجمع البیان، ج 10، ص 211 (تفسیر سورۀ انسان).
(7). تفسیر المیزان، ج 3، ص 274.