دائرة المعارف فقه مقارن صفحه 325

مفسد و محاربی باید نوع مجازات هماهنگ و متناسب با نوع جرمش توسّط قاضی انتخاب شود. «1»

و مثل حرف «باء» در آیۀ شریفۀ: ««وَ امْسَحُوا بِرُؤُسِکُمْ»؛ سرهایتان را مسح کنید». «2»

برخی فقیهان مانند امامیّه و شافعیّه و حنفیّه حرف «باء» را برای تبعیض یا الصاق گرفته، و لذا در وضو مسح مقداری از سر را کافی دانسته‌اند. «3» امّا فقهای برخی مذاهب مانند مالکیّه و حنبلیّه حرف «باء» را زائده دانسته و مسح کل سر را لازم دانسته‌اند. «4»

ج) اشتراک لفظی یک صیغۀ صرفی

. این اشتراک نیز گاهی سبب اختلاف فتاوا می‌شود، مانند: لفظ «محیض» اسم مصدر است و با وزن «مَفعِل» مشترک بین دو معنای «محل حیض» و «زمان حیض» است.

جمعی از فقها مانند امامیّه و شافعی (در قول اقوی) و ثوری و محمّد بن حسن شیبانی و داوود و فخر رازی «5» بر اساس قرینۀ دنبالۀ آیه ««فَإِذٰا تَطَهَّرْنَ فَأْتُوهُنَّ مِنْ حَیْثُ أَمَرَکُمُ اللّٰهُ»؛ هرگاه پاکیزه شدند از جایی که خداوند شما را به آن امر کرده به آنان وارد شوید» «6» و حدیث نبوی صلی الله علیه و آله «7» احتمال اوّل (یعنی اسم مکان بودن) را برگزیده و غیر از مباشرت جنسی، استمتاع حتّی مابین السرة و الرکبة دوران حیض را جایز دانسته‌اند.

امّا برخی دیگر فقیهان مانند: مالک، ابو حنیفه، اوزاعی و یکی از دو قول شافعی احتمال دوم (یعنی اسم زمان بودن) را ترجیح داده و هرگونه بهروری از همسر در دوران حیض را ممنوع و حرام دانسته‌اند. «8»

د) اشتراک یک ترکیب کلامی بین مفاهیم متعدّد

اشاره

گاهی سبب اختلاف فتاوا می‌شود، مانند:

1. استثنا پس از جمله‌های متعدد

قرآن کریم در سورۀ نور، فرموده است: ««وَ الَّذِینَ یَرْمُونَ الْمُحْصَنٰاتِ ثُمَّ لَمْ یَأْتُوا بِأَرْبَعَةِ شُهَدٰاءَ فَاجْلِدُوهُمْ ثَمٰانِینَ جَلْدَةً وَ لٰا تَقْبَلُوا لَهُمْ شَهٰادَةً أَبَداً وَ أُولٰئِکَ هُمُ الْفٰاسِقُونَ* إِلَّا الَّذِینَ تٰابُوا مِنْ بَعْدِ ذٰلِکَ وَ أَصْلَحُوا فَإِنَّ اللّٰهَ غَفُورٌ رَحِیمٌ»؛ آنان که به زنان پاکدامن تهمت زنا می‌زنند و چهار شاهد نمی‌آورند، 80 تازیانه بر آنان زنید و ابداً هیچ شهادتی از آنان نپذیرید، و آنان فاسق‌اند، مگر کسانی که پس از آن توبه کرده و اصلاح (عمل شایسته) انجام دهند، زیرا خداوند آمرزندۀ مهربان است». «9»

در آیۀ شریفه اوّل به ترتیب سه کیفر برای قاذف (تهمت‌زننده) مشخص فرموده است:

1. 80 تازیانه بخورد.

______________________________
(1). اثر اللغة فی اختلاف المجتهدین، (عبد الوهاب عبد السلام طویله)، ص 210.
(2). مائده، آیۀ 6.
(3). جواهر الکلام، ج 2، ص 171.
(4). الفقه علی المذاهب الاربعة، ج 1، ص 63 و 72.
(5). تفسیر فخر رازی، ذیل آیۀ 8 سورۀ بقره.
(6). بقره، آیۀ 222.
(7). تفسیر در المنثور، ذیل آیۀ شریفه: قال رسول اللّٰه صلی الله علیه و آله: «جامعوهنّ فی البیوت و اصنعوا کلّ شی‌ء إلّا النکاح».
(8). أثر الاختلاف فی القواعد الاصولیه فی اختلاف الفقهاء، ص 87.
(9). نور، آیات 5- 4.