دائرة المعارف فقه مقارن صفحه 326

2. شهادت او در محکمه پذیرفته نمی‌شود.

3. انسان قاذف فاسق است.

در صدر آیۀ دوم یک استثنا زده و فرموده است:

«إِلَّا الَّذِینَ تٰابُوا»؛ مگر کسانی که توبه کنند.

در این آیه یک سؤال وجود دارد که آیا مرجع این استثنا همین کیفر سوم است که مفاد استثنا آن باشد که تهمت‌زننده پس از توبه فاسق نیست، امّا عدم پذیرش شهادتش و تازیانه حتّی پس از توبه به قوّت و اعتبار خود باقی است یا آنکه مرجع استثنا هر سه مورد باشد یعنی اگر قاذف توبه کند، هر سه کیفر از او برداشته می‌شود؟

قدر مسلم بین مذاهب «1» آن است که استثنا، شامل کیفر اوّل نمی‌شود؛ یعنی توبۀ او مانع از اجرای حدّ نیست. اما در مورد کیفر دوم اختلاف است.

عدّه‌ای می‌گویند استثنا فقط به جملۀ اخیر بر می‌گردد و عدّه‌ای می‌گویند شامل جملۀ دوم و سوم است.

حنفی‌ها، حسن بصری، نخعی و سعید بن جبیر و سایر فقهای تابعی بر آنند که استثنا مختص جمله اخیر است؛ بنابراین شهادت تهمت‌زننده حتّی پس از توبه در محکمه پذیرفته نیست. امامیّه «2» و جمعی از اهل سنّت، (مالک، احمد و شافعی) قائل‌اند که این استثنا مشتمل بر هر دو جمله است. بنابراین شهادت قاذف پس از توبه قابل قبول است.

بازگشت این اختلاف به یک قاعدۀ اصولی است و آن اینکه: آیا استثنا وارد بر جملات متعدّده به همۀ جمله‌ها بر می‌گردد، یا به جملۀ آخر بازگشت می‌کند؟

شافعی و مالک می‌گویند: به همه بر می‌گردد و غالب امامیّه و حنفی‌ها قائلند که به همان جملۀ اخیر بازگشت می‌کند. «3»

2. اختلاف در تقیید دو موصوف توسّط یک صفت

اگر یک صفت پس از دو اسمی قرار گیرد که هر دو قابلیت برای توصیف به این صفت و تقیید به این قید داشته باشند، آیا باید هر دو اسم را مقیّد به این صفت نماییم یا قدر متیقن را همان اسم آخر دانسته و فقط همان را مقید کرده و اسم اوّل را به اطلاق خویش باقی گذاریم؟

اختلاف در این مسأله ادبی منشأ اختلاف فتوای برخی فقیهان در برخی مسائل فقهی گشته است.

مانند: «حکم ازدواج با مادر زن پس از طلاق همسری که با وی همبستر نشده است».

اصل حکم حرمت ازدواج با مادر زن در آیۀ شریفۀ 22 سورۀ نساء چنین آمده است: ««حُرِّمَتْ عَلَیْکُمْ أُمَّهٰاتُکُمْ وَ بَنٰاتُکُمْ وَ أَخَوٰاتُکُمْ وَ عَمّٰاتُکُمْ وَ خٰالٰاتُکُمْ وَ بَنٰاتُ الْأَخِ وَ بَنٰاتُ الْأُخْتِ وَ أُمَّهٰاتُکُمُ اللّٰاتِی أَرْضَعْنَکُمْ وَ أَخَوٰاتُکُمْ مِنَ الرَّضٰاعَةِ وَ أُمَّهٰاتُ نِسٰائِکُمْ وَ رَبٰائِبُکُمُ اللّٰاتِی فِی حُجُورِکُمْ مِنْ نِسٰائِکُمُ اللّٰاتِی دَخَلْتُمْ بِهِنَّ … »؛ حرام شد بر شما مادران و دخترانتان و … مادران زنان‌تان و دختران زنانتان که در دامن شما پرورش می‌یابند، از

______________________________
(1). جواهر الکلام، ج 41، ص 428.
(2). همان مدرک، ص 37؛ تفسیر نمونه، ج 14، ص 371.
(3). تفسیر آیات الاحکام من القرآن، ج 2، ص 70.