دائرة المعارف فقه مقارن صفحه 331

عامل نهم: اختلاف در موارد حجیّت اصول عملیّه

از جمله اموری که سبب اختلاف در فتوا شده، اختلاف در موارد حجیّت اصل برائت و اصل احتیاط و استصحاب و تخییر است که آنها را اصول عملیّه می‌نامیم و بعد از عدم دسترسی به حکم چیزی در کتاب و سنّت به یکی از این اصول چهارگانه که شرح آن در علم اصول آمده است، پناه می‌بریم.

با توجّه به اختلافی که در محدودۀ حجیّت این اصول است، فتاوا مختلف می‌شود، مثلًا:

1. اخباری‌ها معتقدند که مصرف دخانیات، حرام است زیرا آنها در شبهات تحریمیّه (موارد شک در حرمت) قائل به احتیاط هستند.

ولی اصولیون مباح می‌دانند زیرا در این گونه موارد، اصل برائت جاری می‌کنند. «1»

2. جمعی از فقهای اهل سنّت مانند شافعی و گروه دیگری طواف وداع را واجب می‌دانند ولی به گفتۀ علّامۀ حلّی در «منتهی» این طواف به اجماع علمای امامیّه مستحب است و از جمله به اصل برائت برای عدم وجوب آن تمسّک جسته‌اند. «2»

3. شیخ طوسی در کتاب خلاف «3»، فتوا داده است که رمی جمرۀ عقبه در ایّام تشریق، پیش از ظهر جایز نیست و این رأی، موافق شافعی و ابو حنیفه است و دلیل آن را اجماع و احتیاط می‌شمرد ولی صاحب کتاب جواهر اجماع را درست نمی‌داند و از دلایلی که برای جواز قبل از زوال می‌شمرد، اصل برائت است. «4»

عامل دهم: اختلاف نظر در مورد محدودۀ قواعد فقهیّه

اشاره

قواعد فقهیّه، یک سلسله احکام کلیّه هستند که از کتاب و سنّت یا دلیل عقل و اجماع استنباط شده‌اند، ولی در محدودۀ آنها گاهی در میان فقها، اختلاف نظر است مانند قاعدۀ لا ضرر، قاعدۀ سوق یا بازار مسلمین، قاعدۀ ید، قاعدۀ ضمان، قاعدۀ صحّت (حمل فعل مسلم بر صحت)، قاعدۀ نفی حرج، قاعدۀ طهارت و مانند اینها. «5»

این قواعد به طور اجمال، غالباً مورد قبول همۀ فقهای اعمّ از شیعه و اهل سنّت است ولی حدّ و حدود آنها مورد اتفاق نظر نیست، مثلًا:

1. قاعدۀ طهارت

بنابراین که، غیر مسلمان را نجس بدانیم، بحث

______________________________
(1). بعضی از فقهای معاصر استفاده از دخانیات را به خاطر ضررهای مسلّمی که دارد به حکم لا ضرر حرام می‌شمارند.
(2). منتهی المطلب، ج 2، ص 177.
(3). کتاب الخلاف، ج 2، ص 350.
(4). جواهر الکلام، ج 20، ص 18.
(5). شرح بیشتر در موارد قواعد فقه را می‌توانید در کتاب القواعد الفقهیّه، تألیف آیة اللّٰه مکارم شیرازی و القواعد الفقهیّه تألیف مرحوم آیة اللّٰه بجنوردی، و از اهل سنّت موسوعة القواعد الفقهیّه، تألیف محمّد صدق الغزّی، و القواعد الفقهیّه تألیف دکتر یعقوب بن عبد الوهاب جستجو کنید.