دائرة المعارف فقه مقارن صفحه 34

گستردگی قلمرو فقه تعبیر معروفی که می‌گوید: «فقه تئوری واقعی و کامل ادارۀ انسان و اجتماع از گهواره تا گور است» و از بعضی از بزرگان فقهای معاصر «1»، صادر شده است تعبیر گزافی نیست زیرا «فقه» چنانکه در بحث «فقه در لغت و اصطلاح» گذشت تأمین کنندۀ نظام تشریعی دین در گسترۀ زندگی است و علمی است برای شناخت شریعت، شریعتی که یک نظام هماهنگ و منسجم است نظامی که با توجّه به خاتمیّت دین، به گونه‌ای سامان داده شده که امکان آن را دارد تا در شرایط و مراحل مختلف زندگی بشر تا قیام قیامت، با تکیۀ بر اصول کلّی خود، به وضع قانون و مقرّرات بپردازد.

اگر فقها به جای باریک بینی‌ها و موشکافی‌های معهود دربارۀ مسائل و موضوعات شناخته شده، به بحث دربارۀ مسائل و موضوعاتی بپردازند که در ابعاد جدید زندگی امروزی بوجود آمده و به تعبیر شهید محقّق، محمّد باقر صدر: «سیر عمودی حرکت‌های فکری خودشان را- که از حدّ اعلای دقّت برخوردار است- به سیری افقی دگرگون سازند» «2» معلوم می‌شود که گسترۀ فقه، همۀ عرصه‌های زندگی بشر را در بر می‌گیرد.

تبیین و تحلیل این مسأله، اقتضا دارد که به چند نکته، اشاره شود:

1. قلمرو فقه تابع قلمرو شریعت

اشاره

اگر شریعت دینی در همۀ عرصه‌ها به مرزبندی و قانون‌گذاری پرداخته، پس فقه که علم شناخت شریعت است نیز می‌تواند در تمام عرصه‌های زندگی قدم بگذارد و رسالۀ عملیّۀ فقها می‌تواند رسالۀ زندگی در تمام ابعاد بوده باشد. این اعتقادی است که ما دربارۀ فقه اسلامی داریم.

به هر حال- با توجّه به آنچه گذشت که فقه علمی است برای شناخت شریعت- برای تعیین

______________________________
(1). امام خمینی بنیانگذار حکومت فقهی و جمهوری اسلامی (صحیفۀ نور، ج 21، ص 98).
(2). مجلۀ فقه اهل بیت، سال اوّل، بهار 1374، شمارۀ 1، ص 41 (مقالۀ روند آیندۀ اجتهاد، از شهید صدر).