دائرة المعارف فقه مقارن صفحه 351

که عالمی که مقلّد دیگری است وقتی در دو علم تألیف داشته باشد در یکی چیزی را تقویت می‌کند که در علم دیگر آن را ابطال کرده است زیرا در هر کدام تابع پیشوای خاصّی است؛ در کلام، تابع اشعری و در فقه و اصول تابع شافعی». «1»

و بعضی از دانشمندان دیگر اهل سنّت نیز در تعریف «قیاس» چنین می‌گویند:

«اساس قیاس و ریشه آن همان درک علل و اسبابی است که شارع مقدس احکام خود را بر آن بنا نهاده است». «2»

چهارم: طرق کشف فلسفۀ احکام

کاشف از فلسفۀ احکام، باید دلیل قطعی باشد- اعمّ از دلیل شرعی یا عقلی یا هر دو- نه اینکه در این باره به یک سری گمان‌ها و پندارها تکیه کنیم و بدون هیچ ضابطه و قانونی هرچه به فکرمان برسد به نام «فلسفۀ احکام» بازگو نماییم، چرا که گمانه‌زنی‌های نادرست پایه‌های احکام اسلامی را متزلزل می‌کند، این شیوه نه تنها کسی را به دستورات دین علاقه‌مند نمی‌سازد، بلکه وسیله خوبی برای از بین بردن ارزش‌های دینی و بی‌اعتبار جلوه دادن آنها خواهد بود.

مثلًا نماز را یک نوع ورزش و اذان را وسیله‌ای برای تقویت تارهای صوتی و روزه را منحصراً رژیمی برای لاغر شدن، و رکوع و سجود را دستوری برای بهداشت ستون فقرات و پیشگیری از بیماری «سیاتیک» بدانیم.

این چنین تخیّلات و حدس و گمان و خیال‌بافی‌های مضحک، زیان‌بخش، خطرناک و غیر منطقی است. «3»

یکی از دانشمندان اهل سنّت می‌گوید: «با استقرا و تتبّع در منابع فقهی این مطلب ثابت شده است که «علل» (و فلسفه) احکام را یا از متن نصوص یا از اجماع یا از طریق استنباط فقهی از مجموع احکام الهی باید کشف کرد. آنگاه نمونه‌هایی را در ارتباط با کشف «علّت حکم» از نصوص قرآن و اجماع نقل می‌کند و بحث مفصلی در مورد «تنقیح مناط» و «تخریج مناط» و «تحقیق مناط» کرده و فرق میان آنها را بیان کرده است». «4»

پنجم: مقصود از شناخت فلسفۀ احکام

مراد از شناخت فلسفۀ احکام علم تفصیلی به هدف و غرض حکم است و الّا علم اجمالی بر اینکه تمام افعال خداوند هم در بخش تکوین و هم در بخش تشریع، معلّل به اهداف و اغراض می‌باشند به عقیدۀ ما مورد شک و تردید نیست، چرا که خداوند در آیات قرآن مکرّراً خویش را «حکیم» معرفی کرده است. تمام افعال خداوند حکیمانه و دارای حکمت است و لغو و عبث در افعال خداوند راه ندارد:

______________________________
(1). تعلیل الأحکام، ص 106.
(2). اصول الفقه الاسلامی (شلبی)، ص 191.
(3). ر. ک: پاسخ به پرسش‌های مذهبی، ص 272.
(4). ر. ک: اصول الفقه (شلبی)، ص 249- 236.