دائرة المعارف فقه مقارن صفحه 36

نیازهای طبیعی:

نوع اوّل از نیازها، نیازهای اوّلیه و مربوط به حوزۀ زندگی طبیعی انسان است مثل نیاز به تغذیه، مسکن، دفاع از خود، نقل و انتقال از نقطه‌ای به نقطۀ دیگر.

ممکن است گفته شود برای رفع این نوع از نیازها نیازی به فقه نیست زیرا رافع این نیازها و در حقیقت آنچه موجب دوام و بقای انسان است در محیط طبیعی اطراف خود انسان وجود دارد و طبعاً برای رفع این بخش از نیازها کافی است که با تلاش پیگیر، عناصر رفع کنندۀ این نوع نیاز را به خدمت درآورد و طبیعت اطراف خویش را تسخیر کند و برای به خدمت درآوردن و تسخیر کردن، عقل و علم و ابتکار خود انسان، کافی است و نیازی به مداخلۀ دین که مسئولیت هدایت انسان‌ها را به عهده دارد نیست چون مهار طبیعت و ساختن بعد مادی زندگی، دخالتی در هدایت و یا ضلالت انسان ندارد تا مشمول مقرّرات شریعت و قوانین فقه گردد.

به بیان دیگر: رسالت دینی، آموزش علوم و فنون و تعلیم روش‌های تسخیر طبیعت به انسان نیست چرا که خطای در این حوزه، هیچ‌گاه سبب انحراف انسان از مسیر هدایت و سقوط او از مدار انسانیّت نشده و نخواهد شد، مثلًا بعد از دو هزار سال که از عمر نظریّۀ هیئت بطلمیوس دربارۀ زمین و کرات آسمانی گذشت خطا بودن آن کشف شد و نظریۀ جدید کپرینک و گالیله جانشین آن گردید و چنین خطایی منافاتی با رسیدن انسان به سعادت و با هدف کلی از آفرینش او ندارد. «1»

در جواب می‌توان گفت: این سخن از یک نظر صحیح و قابل قبول است که رسالت دین، آموزش علوم و فنون و تعلیم روش‌های تسخیر طبیعت به انسان نیست ولی این مطلب به این معنا نخواهد بود که اسلام هیچ‌گونه احکامی برای این فعالیت‌ها و روش‌ها تعیین نکرده است چرا که ممکن است پاره‌ای از روش‌های تسخیر طبیعت منجر به مفاسد اخلاقی و اجتماعی شود و انسان را از مسیر تکامل بازدارد و باید مورد نهی قرار گیرد. مثلًا اسلام در مسائل اقتصادی و آنچه مربوط به بانکداری است روش‌هایی را که منتهی به رباخواری می‌شود تحریم می‌کند و همچنین خریدوفروش موادّ مخدّر و مشروبات الکلی و تمام اموری که زیان جسمی یا روحی و اخلاقی برای بشر دارد را تحریم کرده است.

پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله به اعتقاد ما از طریق وحی می‌دانست که مثلًا فلان نوع گوشت برای انسان مفید و فلان نوع زیانبار است اوّلی را به حکم خداوند حلال و دومی را حرام معرفی کرد همچنین در انواع نوشیدنی‌ها و سایر امور مربوط به زندگی مادی.

و به تعبیر دیگر: عدم ورود شریعت در حوزۀ علوم و فنون مربوط به تسخیر طبیعت، به معنای عدم وضع احکام کلی برای این روشها و هدفمند کردن آن در مسیر سعادت بشر نیست (شاید گویندۀ آن سخن نیز منکر این مطلب نباشد) زیرا گرچه انسان می‌تواند با تلاش پیگیر و با عقل و آگاهی‌های خودش عناصر رفع کنندۀ نیازهای طبیعی را به تسخیر درآورد لیکن شکی نیست که اوّلًا این عناصر با عناصر دیگری که بقای انسان را تهدید می‌کند درگیر است و باید با آن به مبارزه برخاست و آن را دفع کرد و از طرفی دیگر: