دائرة المعارف فقه مقارن صفحه 363

برای آنان نخواهد بود چرا که موضوع تحریم، «شراب به طور مطلق» است و حکمت و علّت آن جنبۀ غالبی دارد و همچنین در واجبات و محرمات دیگر.

سوم اینکه: اعتراف به فلسفۀ احکام هرگز به معنای قبول قیاسات ظنّی نیست چرا که ممکن است ما فلسفۀ احکام را بپذیریم ولی قیاسات ظنّی را حجّت ندانیم و معتقد باشیم که قیاس تنها در جایی قابل قبول است که قطعی باشد (مانند قیاس اولویت).

به همین دلیل پیروان مکتب اهل بیت علیهم السلام عموماً بحث تعلیل و فلسفۀ احکام را پذیرفته‌اند با این حال قیاسات ظنّی را حجّت نمی‌دانند (شرح بیشتر در این باره در «منابع استنباط از دیدگاه فقهای اسلام» گذشت).

فصل دوم: آیات و روایات مربوط به فلسفۀ احکام و افعال خدا

اشاره

گرچه در بحث‌های گذشته اشاراتی به آیات و روایات مربوط به این بحث داشتیم ولی لازم است این آیات و روایات به صورت مشروح تری مورد بررسی قرار گیرد.

1. آیات و روایات مربوط به جهان تکوین

اشاره

در این فصل به آیات و روایاتی اشاره می‌شود که دلالت دارد بر اینکه افعال الهی در جهان تکوین از هدف و حکمتی برخوردار است چرا که خداوند حکیم است و خلقت حکیم، بدون حکمت نمی‌باشد و نیز به آیات و روایاتی اشاره می‌شود که دلیل بر این است که جهان تشریع در مسیر جهان تکوین قرار دارد و مکمّل آن است؛ پس جهان تشریع نیز برخوردار از هدف و حکمت است که همان تکامل انسان باشد. به بیان دیگر: تکالیف و دستورات الهی در جهان تشریع مصداقی از مصادیق افعال تکوینی خدا و دارای هدف و غرضی می‌باشند.

الف) آیات

آیات فراوانی در قرآن آمده که دلالت بر حکیمانه بودن عالم تکوین و برخورداری آفرینش همۀ مخلوقات از غرض و هدفی خاص می‌کند، که از آن جمله است:

1. ««وَ مٰا خَلَقْتُ الْجِنَّ وَ الْإِنْسَ إِلّٰا لِیَعْبُدُونِ»؛ من جن و انس را نیافریدم جز برای این که عبادتم کنند (و راه تکامل را بپویند)». «1»

2. ««أَ فَحَسِبْتُمْ أَنَّمٰا خَلَقْنٰاکُمْ عَبَثاً وَ أَنَّکُمْ إِلَیْنٰا لٰا تُرْجَعُونَ»؛ آیا گمان کردید شما را بیهوده آفریده‌ایم، و به سوی ما بازنمی‌گردید». «2»

3. ««الَّذِی خَلَقَ الْمَوْتَ وَ الْحَیٰاةَ لِیَبْلُوَکُمْ أَیُّکُمْ أَحْسَنُ عَمَلًا»؛ آن کس که مرگ و حیات را آفرید تا شما را بیازماید که کدام یک از شما بهتر عمل می‌کنید». «3»

______________________________
(1). ذاریات، آیۀ 56.
(2). مؤمنون، آیۀ 115.
(3). ملک، آیۀ 2.