دائرة المعارف فقه مقارن صفحه 37

بسیاری از انسان‌ها زیاده خواه و افزون طلبند و هیچ‌گاه به وضع موجود اگر چه نیازشان را رفع کند قانع نیستند و پس از آنکه اصل بودن خویش را تثبیت کردند برای ارتقای کیفیّت زندگی خویش و درک لذائذ و رفاهیّات بیشتر، پیوسته تلاش می‌کنند، و قطعاً در آن تزاحمات و درگیری‌ها و در این زیاده خواهی‌ها و افزون طلبی‌ها اگر برنامه‌های الهی و مذهبی به کمک نیاید ضریب انحرافات بسیار بالا می‌رود، انحرافاتی که فقر و فساد و تبعیض را در سطح جامعه موجب می‌شود و طبیعی است فقر و فساد و تبعیض، تأثیر مستقیمی در روح و روان انسان می‌گذارد و بدبینی‌ها و یأس‌ها و ناهنجاری‌های دیگر اخلاقی را سبب می‌شود و در نهایت صدمۀ جدّی را به حوزۀ سعادت و هدایت وارد می‌سازد.

به همین دلیل در فقه اسلامی بایدها و نبایدهای فراوانی در زمینۀ مسائل مربوط به زندگی طبیعی انسان وجود دارد، که او را از امور زیانبار و خطرات حفظ می‌کند.

شاهد این سخن وجود کتاب طهارت و نجاست در فقه است برای حفظ مسائل بهداشتی، و کتاب‌های اطعمه و اشربه برای رهایی از غذاهایی که یا ضرر جسمی دارد یا ضرر معنوی و اخلاقی، و نیز تحریم بعضی از تصرّف‌های زیانبار در طبیعت که محیط زیست را ویران می‌کند و به طور کلی تحریم اضرار به نفس و آنچه برای سلامت جسم و جان انسان‌ها خطرآفرین است (و ممکن است خود انسان خطر آنها را هنوز درنیافته باشد).

نیازهای روحی و معنوی:

نوع دوم از نیازها، نیازهای روحی و معنوی و مربوط به حوزۀ روانی انسان است که منشأ گرایش‌های خیرخواهانه یا شرطلبانه در وجود انسان می‌باشد و موجب صدور رفتارهای ارزشی و ضدّ ارزشی از انسان می‌شود مثل نیاز به آرامش روح و پرستش، نیاز به آگاه شدن از راز هستیِ خود و جهان، نیاز به محبّت و احسان و مانند آن.

شکّی نیست که دریافت پاسخ صحیح به این نیازها انسان را به انتخاب درستکاری و عدالت، محبّت و … وامی‌دارد و به عکس، پاسخ نادرست به آن، او را به کفر، ظلم، نفرت می‌کشاند.

نیازمندی انسان به فقه برای رفع این بخش از نیازها امری روشن است زیرا گرچه عقل و فطرت انسان، از پرتوافشانی‌هایی در این حوزه برخوردارند و تا حدودی خیر و شر و حق و باطل را نشان انسان می‌دهند لیکن به عقیدۀ ما پیچیدگی‌های مسائل روحی و روانی و دخالت‌های گرایشات سرکش انسانی در این حوزه به قدری زیاد است که عدم سامان دهی و دخالت وحی و واگذاری زمام امر به دست عقل و تجربه‌های بشری، به یقین انسان را به انحراف می‌کشاند.

بر همین اساس است که بخش مهمّی از شریعت مقدّس، تحت عنوان عبادات به این حوزه اختصاص یافته و فقه اسلامی با کمک گرفتن از دو بخش اخلاق و اعتقادات، راه شناخت عبودیّت و بندگی و آراسته شدن به مکارم اخلاقی را به انسان می‌آموزد.

نیازهای اجتماعی:

نوع سوم از نیازها، نیازهای اجتماعی است،