دائرة المعارف فقه مقارن صفحه 387

شرعی، با پیش زمینۀ حکم عقل ثابت شده باشد، مانند وجوب اطاعت خدا.

3. واقعی و طریقی «1»: اوّلی عبارت است از وجوبی که با دلیل شرعی ثابت شده باشد و متعلّق آن دارای مصلحت باشد.

دومی عبارت است از وجوبی که متعلّق است به عملی که عنوان طریقیت دارد مثل وجوب احتیاط در اطراف علم اجمالی که طریق درک واقع است.

*** اصطلاحات و اقسام حرمت:

اشاره

حرام و محظور: حرمت یکی از احکام الزامی است. «حرام» عملی است که شارع مقدّس ترک آن را از مردم خواسته و مبغوض پروردگار است و در الزام همپایۀ وجوب است. «2» به حرام «محظور» نیز می‌گویند زیرا محظور در لغت چیزی است که آفات فراوانی دارد و باید ممنوع شود لذا در لغت عرب گفته می‌شود «لَبَنٌ محظور» یعنی شیری که عیوب فراوان دارد به گونه‌ای که خوردن آن ممنوع است. «3»

اقسام حرمت:

بسیاری از تقسیماتی که در وجوب ذکر شد، در حرمت نیز قابل تصوّر است. امّا در مقام اثبات چندان به تقسیم‌بندی حرمت، در فقه پرداخته نشده است.

موارد اندکی از اقسام حرمت در کلمات فقها به شرح زیر آمده است:

1. حرمت ذاتی و عرضی «4»: اوّلی عبارت است از حرمتی که از دلیل شرعی مستقیماً بدست آمده باشد، مانند حرمت نوشیدن شراب.

دومی عبارت است از حرمتی که بواسطۀ نذر یا سوگند عارض شده باشد مثل حرمت بعضی از مکروهات پس از سوگند به ترک آن.

2. حرمت شرعی و عقلی «5»: اوّلی عبارت است از حرمتی که با دلیل شرعی ثابت شده باشد مثل دروغ گفتن.

دومی عبارت است از حرمتی که به حکم عقل قطعی به اثبات رسیده باشد مانند خوردن طعامی که ضرر مهمّی داشته باشد، به گونه‌ای که عقل، به روشنی قبح شدید آن را ادراک نماید و بر اساس «کلّ ما حکم به العقل حکم به الشرع» از حرمت شرعی آن پرده بر دارد.

3. حرمت نفسی و غیری «6»: اوّلی عبارت است از حرمتی که به خود عمل تعلّق داشته باشد مانند ضرر زدن به دیگران.

دومی عبارت است از کار مباحی که مقدّمۀ حرام شود مانند کشت انگور به نیّت ساختن شراب.

______________________________
(1). کفایة الاصول، ج 2، ص 50.
(2). دروس فی علم الاصول (الحلقة الاولی)، ص 69؛ (الحلقة الثانیة)، ص 15.
(3). نهایة الاصول، ص 25.
(4). کشف الغطاء، ج 1، ص 200.
(5). رسائل فقهیّه (شیخ انصاری)، ص 116.
(6). مصباح الفقیه، ج 2، ص 126.