دائرة المعارف فقه مقارن صفحه 388

4. حرمت مؤبّد و غیر مؤبّد «1»: اوّلی مانند حرمت ازدواج با مادرزن است و دومی مانند حرمت ازدواج با خواهر زن مادامی‌که زن اوّل در حبالۀ نکاح او است.

اصطلاحات و اقسام استحباب:

مستحب، مندوب، تطوّع، نفل و سنّت

همۀ اصطلاحات فوق در عملی به کار می‌رود که رجحان دارد و شارع مقدّس بر انجام آن تشویق و آن را طلب کرده است، ولی مطلوبیّت آن در حدّ الزام نیست یعنی در حدّی نیست که ترک عمل، گناه محسوب شود، ولی انجام آن ستودنی و در خور پاداش است. «2»

هر کدام از این اصطلاحات به مناسبتی اطلاق می‌گردد. از آن جهت که خداوند عمل مستحب را دوست دارد و انجام آن فضیلت دارد به آن «مستحب» می‌گویند زیرا استحباب از مادّۀ حبّ (دوست داشتن) مشتق شده است. «3»

و از آن جهت که انجام آنها از مردم طلب شده و به لحاظ اهمیّتی که دارد مردم به آنها فراخوانده شده‌اند، «مندوب» گویند زیرا «ندب» به معنای فراخواندن به امری مهم است. «4»

و از آن جهت که این گونه افعال به صورت داوطلبانه انجام می‌شود و مکلّف در آنها مراتب بندگی و اطاعت‌پذیری خویش را بهتر نشان می‌دهد، به آن «تطوّع» گویند زیرا تطوّع در لغت کاری است که در عین واجب نبودن، انسان آن را داوطلبانه و با میل و رغبت انجام می‌دهد. «5» لذا تطوّع اخصّ از اطاعت است زیرا اطاعت افزون بر مستحب، واجب را نیز در بر می‌گیرد. «6»

و از آن جهت که مستحبات زیاده بر واجبات هستند به آن «نافله» و «نفل» گویند زیرا نفل در لغت به معنای زیاده است. «7» و از آن جهت که انجام مستحبّات، روشی پسندیده و طریقی مطلوب و معقول است، به آن «سنّت» (به معنای روش) می‌گویند. «8»

این نکته نیز لازم به ذکر است که هر چند ترک مستحبّات مذمّت و گناهی ندارد ولی اگر مستحبّات

______________________________
(1). تحریر الوسیله، ج 2، ص 401.
(2). کفایة الاصول، ج 1، ص 63؛ الفقه الاسلامی و ادلّته، ج 1، ص 68؛ الحلقة الثانیة، ص 16- 15؛ الحلقة الاولی، ص 69- 68.
(3). نهایة الوصول الی علم الاصول، ج 1، ص 96.
(4). موسوعة مصطلحات اصول الفقه، ج 2، ص 1574 و ج 1، ص 778؛ نهایة الوصول الی علم الاصول، ج 1، ص 96.
(5). المیزان، ج 9، ص 351؛ کتاب الصلاة (آیة اللّٰه خویی)، ص 513.
(6). تبیان، ج 2، ص 44.
(7). مفردات راغب، مادّۀ «نفل»؛ حاشیۀ ردّ المختار علی الدرّ المختار، ج 1، ص 111.
(8). معجم المصطلحات و الالفاظ الفقهیّه، ج 2، ص 297.

(توجّه به این نکتۀ ضروری است که سنّت معانی گوناگونی دارد این واژه در لغت به هر روش و طریقی گفته می‌شود هر چند استعمال آن در روش نیکو و پسندیده غالب است ولی در اصطلاح معانی زیادی برای آن ذکر شده است: 1. کارهایی که پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله به آنها مواظبت می‌نموده است (سنن النّبی صلی الله علیه و آله). 2. آن چه طلب غیر الزامی و لکن مؤکّد داشته باشد که در این صورت مرادف با مستحب مؤکّد است. 3. آنچه انجامش ثواب دارد و ترک آن ملامت و عتاب دارد، ولی عقاب ندارد. 4. فعل و قول و تقریر پیامبر صلی الله علیه و آله (یا معصوم علیه السلام). ابن حاجب می‌گوید: سنّت در عبادات همان نافله است و سنّت در ادلّه، قول و فعل و تقریر پیامبر صلی الله علیه و آله است. (معجم المصطلحات و الالفاظ الفقهیّه، ج 2، ص 297).