دائرة المعارف فقه مقارن صفحه 395

همراه با لباس از حیوان غیر مأکول بوده است. در این مثال هر چند حکم جزئی و شخصی بیان شده ولی بازگشت آن به بیان حکم کلّی است.

موارد سه‌گانۀ فوق در صورتی افتا خواهد بود که آنها را خود فقیه استنباط کرده باشد و از سوی او اظهار شود، بنابراین بیان حکم یا موضوع توسّط «غیر فقیه» نقل فتواست و در اصطلاح به آن «مسأله گویی» می‌گویند نه افتا.

افتا دو گونه است: گاه ابتدایی است و گاه پس از استفتا و در جواب آن صورت می‌گیرد که باید صدور آن از مرجع تقلید احراز گردد. لذا اگر جواب استفتا به صورت مکتوب باشد مُهر یا امضای مرجع، صدور آن فتوا را تصدیق می‌نماید.

شورای فتوا:

جمعی از فقهای معاصر در این اواخر به شورای فتوا روی آورده‌اند. به این ترتیب که جمعی از آنها می‌نشینند و پس از تبادل نظر و مشورت و بررسی کامل ادلّه، فتوایی را به عنوان فتوای شورا ابراز می‌دارند و به اطلاع عموم پیروان خود می‌رسانند.

گرچه این مطلب تاکنون در میان بزرگان فقهای شیعه عملی نشده ولی منع شرعی برای آن وجود ندارد. زیرا می‌دانیم مدرک اصلی مسألۀ تقلید و فتوا، بنای عقلا در مراجعۀ به صاحبان تخصّص در هر رشته‌ای از رشته‌هاست و نیز می‌دانیم که امروز صاحب نظران و متخصّصان هر رشتۀ علمی، بسیاری از آرای خود را از طریق شورا ابراز می‌کنند. مانند شوراهای پزشکی، اقتصادی، سیاسی و امثال آن.

بنابراین مانعی ندارد که در آرای فقهی از شورا کمک گرفته شود، بلکه در بسیاری از موارد آرای مشورتی پخته‌تر، منسجم‌تر و به واقعیت نزدیک‌تر است.

اضافه بر این، غالب مراجع تقلید در حوزه‌های علمی شیعه، هر یک برای خود هیأت استفتائاتی دارند که در واقع شورایی است از افراد نخبۀ حوزه‌ها که مرجع تقلید را برای تحقیق از منابع فقهی یاری می‌دهند، هر چند نظر نهایی با شخص مرجع تقلید است.

ج) ولایت، حکومت، حسبه

«ولایت» به معنای سرپرستی و صاحب اختیار بودن است که مرتبۀ بالای آن برای پیامبر صلی الله علیه و آله و امامان معصوم علیهم السلام از سوی خداوند ثابت گردیده و برای فقیه مرتبه‌ای از آن قابل اثبات است. «1» چنانکه مرتبۀ نازله‌ای از آن برای پدر و جدّ نسبت به اولاد، ثابت می‌باشد.

«حکومت» بخشی از ولایت است و آن عبارت است از زمامداری و سرپرستی در مورد نظم کشور اسلامی، شهرها و روستاها، حفظ مرزها و دفاع در مقابل دشمن و در یک سخن، سرپرستی هر آن چه مربوط به نظام سیاسی و اقتصادی جامعه و مصالح عامه آنان است که با مشارکت مردم صورت