دائرة المعارف فقه مقارن صفحه 407

و هدف نهایی (نه هدف‌های نخستین که در بالا آمد) در هر صورت (خواه تقسیم به سبک مرحوم محقّق باشد و یا صاحب مفتاح الکرامه) حفظ مقاصد پنجگانه‌ای است که شرایع و ادیان الهی به خاطر آن آمده است و آن عبارت است از دین، جان، عقل، نسب و مال. عبادات حافظ دین است و قصاص و دیات حافظ نفس و تحریم مسکرات (و مانند آن) حافظ عقل و مباحث نکاح و آنچه مربوط به آن است حافظ نسب و معاملات حافظ مال. حدود و تعزیرات و قضا و شهادات حافظ کل است.

________________________________________

شیرازی، ناصر مکارم، در یک جلد، انتشارات مدرسه امام علی بن ابی طالب علیه السلام، قم - ایران، اول، 1427 ه ق دائرة المعارف فقه مقارن؛ ص: 452

پنجم: مرحوم شهید صدر در کتاب الفتاوی الواضحه مباحث فقه را در چهار گروه تقسیم کرده که باید گفت متأثّر از تقسیم محقّق در شرایع است و آب و رنگ حقوق معاصر را به خود گفته است:

1. عبادات

2. اموال خصوصی و عمومی (اسباب شرعیّه تملّک و احکام تصرف در اموال).

3. روابط خانوادگی و روابط اجتماعی که اوّلی مانند نکاح و طلاق و دومی مانند امر به معروف و نهی از منکر است.

4. آداب عمومی است که شامل قضا و شهادات و حدود و جهاد و حکومت و روابط بین الملل و مانند آن می‌شود. «1»

*** تقسیم دیگر

اضافه بر آنچه گفته شد تقسیم دیگری نیز برای کتب فقهیه اندیشیده‌ایم که می‌تواند نظم جدیدی به کتب فقهی دهد و کاستی‌ها را به حد اقل برساند و آن اینکه احکام فقهی در نظر ابتدایی به چهار قسم تقسیم می‌شود: رابطۀ انسان با خدا، رابطۀ انسان با خلق، رابطۀ انسان با خودش و رابطۀ انسان با حکومت.

می‌توان قسم پنجمی را به آن افزود و آن رابطۀ انسان با طبیعت و محیط زیست است و با نگاهی دیگر می‌شود همۀ آنها را در پنج بخش جای داد:

بخش اوّل: عبادات و مقدّمات آن است که شامل هشت کتاب می‌شود: طهارت که شامل وضو و غسل و تیمم نیز می‌شود، صلاة، زکات، خمس، صوم، اعتکاف، حج و عمره.

بخش دوم: مسائل مالی و اقتصادی که شامل سه قسم است:

الف) معاملات که روابط مالی انسان‌ها را با یکدیگر تعیین می‌کند و شامل 18 کتاب می‌شود: بیع، رهن، حجر و مفلّس، ضمان (که شامل حواله و کفالت نیز می‌شود)، صلح، شرکت، مضاربه، مزارعه، مساقات، ودیعه، عاریه، اجاره، وکالت، وقف و صدقات، سکنی و حبس، هبات، سبق و رمایه، و وصیت.

ب) مسائل مالی غیر معاملاتی که ایقاعات را در بر می‌گیرد و آن عبارت از هشت کتاب است: عتق، تدبیر، مکاتبه، استیلاد، اقرار، جعاله (طبق عقیدۀ کسانی که آن را جزء ایقاعات می‌دانند)، ایمان، نذر و عهد.

______________________________
(1). الفتاوی الواضحة، ج 1، ص 132.