دائرة المعارف فقه مقارن صفحه 41

این نکته زمانی روشن‌تر می‌شود که معتقد باشیم مباحات، حکمی در شریعت ندارند و ترک و فعل مباحات به انسان واگذار شده است و اساساً اباحه از احکام تکلیفیّه به حساب نمی‌آید بلکه عدم الحکم است چون حقیقت «حکم تکلیفی» آن است که تکلیف و کلفتی را برای مخاطب بیاورد و حاکم با آن بخواهد مخاطب خود را به چیزی وادارد و یا از چیزی بازدارد (گرچه الزامی هم نباشد نظیر استحباب و کراهت) و اباحه به معنای رفع تکلیف و مقابل آن است.

تفریط در تعیین قلمرو فقه همان نظر بعضی از مسلمانان به اصطلاح نوگراست که می‌گویند: دین فقط موازین و ارزش‌های کلی مربوط به هدایت را بیان کرده و اجرای آن را به خود انسان واگذار نموده است. به بیان دیگر: دین هیچ دخالتی در شیوۀ سامان دهی و ساخت زندگی بشر نکرده است و فقط هدایت معنوی و اخلاقی انسان را به عهده دارد.

این نظریه که متأثّر از مسیحیت کنونی است دین را تنها عهده‌دار رابطۀ خلق با خالق (عبادات) و یا رابطۀ انسان با خودش (مسائل اخلاق فردی) می‌داند و امور دیگر نظیر حکومت و مسائل حقوقی را از دائرۀ دین خارج می‌پندارد و برای آن جنبۀ عرفی قائل است بدین معنا که معتقد است: این احکام و قوانین به تشخیص و تصویب اندیشمندان هر عصر و ملاحظه عرف زمان و «فهم متناسب با مسائل کلان بشری» واگذار شده، و «آنچه در پوشش کتاب و سنّت است همان زندگی معنوی (اجتناب از گناه و تقرّب به خداوند) است اما در ایجاد تمدّن و فرهنگ و معاش و روابط انسان‌ها آزاد گذاشته شده و تعیین مکانیسم‌ها و روش‌های زندگی در این عالم به خود انسان واگذار شده است». «1»

این در حالی است که اجماع فقها و علمای اسلام بر خلاف آن است؛ آنها می‌گویند دین علاوه بر توجّه به امور عبادی و اخلاقی، تمام مسائل حقوقی و آنچه مربوط به روابط انسان‌ها می‌باشد را شامل می‌شود و همچنین مسألۀ حکومت و امور سیاسی و به این ترتیب قوانین و احکام اسلامی با توجّه به جمیع نیازمندی‌ها و خواسته‌های بشر تقنین شده است و تشخیص و تصویب دانشمندان هر عصر و ملاحظۀ عرف فعلی و مسائل کلان بشری تنها در تشخیص موضوعات احکام است که تفصیل آن در فصل «فقه در لغت و اصطلاح» از همین کتاب گذشت.

*** منابع و مآخذ

1. قرآن کریم.

2. نهج البلاغه (با تحقیق دکتر صبحی صالح).

3. صحیفۀ نور، امام خمینی، مؤسسۀ نشر آثار امام خمینی.

4. کافی، شیخ کلینی، دار الکتب الاسلامیّه، چاپ سوم، 1388 ق.

5. کشف الارتیاب فی اتباع محمّد بن عبد الوهاب، سیّد محسن امین، بیروت، چاپ دوم، 1382 ق.

6. مجلۀ فقه، سال اوّل، شمارۀ 1.

7. مجلۀ فقه اهل بیت، سال دوم، شمارۀ 1.

8. وسائل الشیعة، شیخ حر عاملی، دار احیاء التراث العربی، بیروت.