دائرة المعارف فقه مقارن صفحه 410

قسم دوم نظریات فقهیه که شامل نظریات: حق اموال، ملکیّت، عقد، المؤیدیّات الشرعیة، فسخ و أهم ما اقتبسه القانون المدنی من الفقه الاسلامی (مهمترین چیزی که قانون مدنی از فقه اسلامی اقتباس کرده است) می‌باشد.

قسم سوم عقود یا تصرّفات مدنی مالی که 18 فصل برای آن ذکر کرده: از بیع شروع می‌شود و به بحث حجر پایان می‌یابد.

قسم چهارم ملکیّت و توابع آن است: باب اوّل ملکیّت و خصائص آن در پنج فصل، باب دوم توابع ملکیّت در 12 فصل.

قسم پنجم فقه عام: باب اوّل حدود شرعیّه که در شش فصل بیان شده است. باب دوم تعزیرات. باب سوم احکام جنایات و قصاص و دیات. باب چهارم جهاد. باب پنجم قضا. باب ششم نظام الحکم فی الاسلام (حکومت اسلامی).

قسم ششم احوال شخصیه است که در شش باب بیان شده است: ازدواج، طلاق، حقوق اولاد، وصایا، وقف و میراث.

تقسیمات این دانشمند نسبت به مباحث فقهی علاوه بر اشکالاتی که به نمونۀ آن اشاره شد در بعضی از قسمت‌ها تقسیم نامأنوسی به نظر می‌رسد که با کتب فقهیه متعارف سازگار نیست و در واقع مخلوطی است از فقه سنّتی و بعضی از مباحث حقوق عصری.

6. در کتاب «الفقه علی المذاهب الاربعه» که در این اواخر یکی از دانشمندان اهل سنّت به نام عبد الرحمن الجزیری تنظیم کرده مباحث فقه به پنج بخش تقسیم شده:

بخش اوّل: عبادات. بخش دوم و سوم: معاملات.

بخش چهارم: احوال شخصیه (نکاح و طلاق و مانند آن) بخش پنجم: حدود و قصاص و تعزیرات.

نتیجه:

آنچه در بالا آمد نمونه‌های مهمّی در زمینه تقسیم ابواب فقه و نظام بخشیدن به مسائل آن بود که هر فقیهی با سلیقه خود راهی را برگزیده، و با گذشت زمان راه‌های روشن‌تر و شفاف‌تر شده است، و ما راهی را که از همه مناسب‌تر دیدیم برگزیدیم.

بی‌شک همان گونه که مباحث و تحقیقات فقهی، در حال پویایی و تکامل و گستردگی است، نظم ابواب و فصول و مسائل آن نیز دقیق‌تر و کامل‌تر می‌شود.

آنچه به نظر می‌رسد که تقریباً همۀ فقها برای آن کوشیده‌اند این است که مسائل عمدۀ زیر را از هم جدا سازند:

1. رابطۀ انسان با خالق (از طریق عبادات و مانند آن).

2. رابطۀ خلق با یکدیگر (از طریق معاملات و عقود و ایقاعات) و نظام اسره (خانواده).

3. رابطۀ انسان با خودش (از طریق حلال و حرام‌هایی که جنبۀ شخصی یا اخلاقی دارد).

4. رابطۀ انسان با حکومت که از مهم‌ترین این