دائرة المعارف فقه مقارن صفحه 437

قابل تغییر است ولی طرز برطرف کردن این نیازها در طول تاریخ مختلف و متغیّر بوده است. بنابراین، اصل نیازهای بشر ثابت و فروع و چگونگی برآورده کردن آن نیازها متغیّر است.

قوانین و احکام اسلامی نیز چنین است، اصولی ثابت و هماهنگ با فطرت بشر دارد، و فروع متغیّر که در طول زمان‌ها و مکان‌ها در ضمن عناوین ثانویّه تغییر می‌نماید و هر زمان در لباسی جدید بروز و ظهور پیدا کرده و بسیاری از مسائل مستحدثه را حل می‌کند.

از این بحث روشن می‌شود که اساساً تعارضی بین نیازهای متغیّر انسان و قوانین ثابت دین وجود ندارد، تا در پی رفع آن باشیم.

چند نمونه از مسائل مستحدثه:

با توجّه به آثاری که برای عناوین ثانویّه گفته شد باید به سراغ چند نمونه از مسائل مستحدثه که با عناوین ثانویّه حل می‌شود، برویم و چگونگی استدلال و استناد به آن را توضیح دهیم تا الگویی برای سایر مسائل باشد.

1. احداث خیابان‌ها و بزرگراه‌ها

از جمله نیازهای امروز بشر مخصوصاً در زندگی شهری احداث خیابان‌ها و بزرگراه‌های متناسب با وسایل نقلیۀ موجود در آن شهر و حجم و ترافیک آن است ولی این مسأله با مشکلی به نام تخریب خانه‌های مردم و تصرف در املاک آنان روبه‌روست، چه باید کرد؟

توضیح آنکه بدون شک انسان امروزی نمی‌تواند به وسایل نقلیّه زمان‌های گذشته قناعت نموده و خود را از وسایل نقلیّه سریع و راحتی که امروزه برای حمل و نقل اشخاص یا بارهای سنگین اختراع شده محروم سازد. اگر کشوری از کشورهای جهان مرتکب این خطا شود و در سفرهای داخل شهری و خارج شهری مثلًا از شتر و اسب و مانند آن استفاده کند و ماشین آلات جدید را در صنعت و زراعت و دیگر مشاغل به کناری نهد، و در دفاع از کشورها از هیچ یک از سلاح‌های جنگی روز استفاده نکند و فقط با شمشیر و نیزه به میدان جنگ برود بدون شک چنین کشوری عقب‌مانده‌ترین، فقیرترین، ضعیف‌ترین و وابسته‌ترین کشورهای دنیا محسوب خواهد شد و نظام چنین کشوری به هم می‌ریزد و سنگ روی سنگ نخواهد ماند.

علاوه بر این که چنین کاری مخالف کلام خداوند در آیۀ 60 سورۀ انفال است که می‌فرماید: ««وَ أَعِدُّوا لَهُمْ مَا اسْتَطَعْتُمْ مِنْ قُوَّةٍ»؛ هر نوع (امکانات و) نیرویی در توان دارید، برای مقابله با آنها [دشمنان] آماده سازید».

همان گونه که منافات با آیۀ 141 سورۀ نساء دارد، که می‌فرماید: ««لَنْ یَجْعَلَ اللّٰهُ لِلْکٰافِرِینَ عَلَی الْمُؤْمِنِینَ سَبِیلًا»؛ خداوند هرگز کافران را بر مؤمنان تسلّطی نداده است».

و همان‌طور که مخالف با این روایت است و مانع تحقق مضمون آن، که در واقع یک حکم شرعی است، می‌گردد:

«الْإِسْلٰام یَعْلُو وَ لٰا یُعْلیٰ عَلَیْهِ

؛ اسلام برتری پیدا می‌کند و هیچ چیز بر آن برتری نخواهد یافت». «1»