دائرة المعارف فقه مقارن صفحه 450

3. آیات قرآن کریم

آیۀ نَفْر:

از جمله آیاتی که برای ضرورت تقلید به آن استناد شده است آیۀ نَفْر است. خداوند متعال می‌فرماید: «فَلَوْ لٰا نَفَرَ مِنْ کُلِّ فِرْقَةٍ مِنْهُمْ طٰائِفَةٌ لِیَتَفَقَّهُوا فِی الدِّینِ وَ لِیُنْذِرُوا قَوْمَهُمْ إِذٰا رَجَعُوا إِلَیْهِمْ لَعَلَّهُمْ یَحْذَرُونَ» «1» استدلال به آیۀ مزبور به این نحوست که اوّلًا بدلیل (لو لا) ی تحضیضیه، نَفْر واجب است و ثانیاً: تفقّه در دین واجب است چون نتیجۀ نَفْر است (لِیَتَفَقَّهُوا فِی الدِّینِ). ثالثاً: هدف تفقه و انذار، برحذر داشتن افرادی است که کوچ نکرده‌اند (لَعَلَّهُمْ یَحْذَرُونَ) و از آنجا که آیه مطلق است، می‌فهمیم حذر کردن به دنبال انذار نیز مطلقاً واجب است هر چند برای منذَرین علم حاصل نشود. «2»

پیرامون دلالت آیه بر مقصود، اشکالاتی شده است که در کتاب‌های فقه و اصول، همراه با پاسخ‌های آن آمده است.

آیۀ ذکر:

از دیگر آیاتی که برای ضرورت تقلید مورد استناد قرار گرفته است، آیۀ ذکر است. خداوند متعال می‌فرماید: «فَسْئَلُوا أَهْلَ الذِّکْرِ إِنْ کُنْتُمْ لٰا تَعْلَمُونَ». «3» *

دلالت آیۀ شریفه به این نحوست که ظاهر از وجوب سؤال این است که به جواب آن عمل کنند وگرنه سؤال نمودن لغوست. بنابراین، آیۀ شریفه دلالت می‌کند که افراد ناآگاه در مقام عمل باید به عالم و متخصّص مراجعه کند و این همان تقلید است. «4»

«آمدی» می‌نویسد: «این آیه عام است و همۀ مخاطبان را در بر می‌گیرد و لذا باید از جهت سؤال نیز عام باشد و پرسش از هرچه را که نمی‌داند بگیرد که از جمله آنها فروعات دینی است». «5»

برخی از معاصران اهل سنّت برای جواز تقلید به این آیه استشهاد کرده‌اند: ««وَ لَوْ رَدُّوهُ إِلَی الرَّسُولِ وَ إِلیٰ أُولِی الْأَمْرِ مِنْهُمْ لَعَلِمَهُ الَّذِینَ یَسْتَنْبِطُونَهُ مِنْهُمْ»؛ اگر (در حوادث پیش آمده) آن را به پیامبر و پیشوایان- که قدرت تشخیص کافی دارند- بازگردانند، از ریشه‌های مسائل آگاه خواهند شد». «6»

جملۀ «لَعَلِمَهُ الَّذِینَ یَسْتَنْبِطُونَهُ مِنْهُمْ» می‌رساند که احکام را باید به اهل استنباط که همان مجتهدان هستند ارجاع داد و از آنها پرسید. «7»

ولی استدلال به این آیه مشکل است، چرا که در ابتدای آیه می‌خوانیم: ««وَ إِذٰا جٰاءَهُمْ أَمْرٌ مِنَ الْأَمْنِ أَوِ الْخَوْفِ أَذٰاعُوا بِهِ»؛ هنگامی که خبری از پیروزی یا شکست به آنها برسد، (بدون تحقیق) آن را شایع می‌سازند». سپس افزود: «اگر در چنین مواردی به اهل تشخیص مراجعه کنند، آنها را آگاه خواهند ساخت».

سیاق آیه پیرامون مسائل سیاسی و اجتماعی و

______________________________
(1). توبه، آیۀ 122.
(2). موسوعۀ آیة اللّٰه خویی، ج 1، ص 64.
(3). انبیاء، آیۀ 7.
(4). موسوعۀ آیة اللّٰه خویی، ج 1، ص 67.
(5). الإحکام فی اصول الأحکام، ج 4، ص 451.
(6). نساء، آیۀ 83.
(7). المهذب فی علم اصول الفقه المقارن (دکتر عبد الکریم نمله)، ج 5، ص 2393.