دائرة المعارف فقه مقارن صفحه 451

موضوعات، و عدم توجّه به شایعات است که باید به اهل اطلاع مراجعه کرد و ربطی به احکام شرعی ندارد.

4. روایات

گروه اوّل: رجوع به عالمان و سؤال از ایشان

روایات بسیاری از معصومین علیهم السلام وارد شده است که بر وجوب پیروی از عالمان و تبعیت از ایشان دلالت دارد و می‌دانیم که این تبعیّت فقط برای این است که آنها به حلال و حرام خداوند آگاهی دارند و این همان تقلید از عالمان می‌باشد. «1» از روایات بسیاری که در این باب وارد شده است به بعضی اشاره می‌کنیم:

1. امیر مؤمنان علی علیه السلام فرمود:

«انّ مجاری الامور و الأحکام علی ایدی العلماء باللّٰه الامناء علی حلاله و حرامه

؛ اجرای امور و بیان احکام به دست عالمان الهی که امین بر حلال و حرام خدایند، است». «2»

تصریح حلال و حرام در این روایت به صراحت بیانگر احکام فقهی می‌باشد.

2. امام صادق علیه السلام فرمود:

«سل العلماء ما جهلتَ و إیّاک أن تسألهم تعنّتاً و تجربةً، و إیّاک أن تعمل برأیک شیئاً

؛ هرچه را که نمی‌دانی از عالمان بپرس و بپرهیز از آنکه از روی به زحمت انداختن و امتحان و آزمودن، از آنها بپرسی و بپرهیز از آنکه با رأی خود به چیزی عمل کنی». «3»

3. از امام هادی علیه السلام سؤال شد که مسائل دین خود را از چه کسی فرا بگیریم؟ فرمود:

«فاصمدا فی دینکما علی کل مسنّ فی حبّنا و کلّ کثیر القدم فی أمرنا

؛ شما در فراگیری دین سراغ هرکس که در علاقۀ به ما عمری را سپری کرده و فراوان به نزد ما (برای فراگیری معارف دین) رفت و آمد می‌کند، بروید». «4»

4. در روایتی از امام حسن عسکری علیه السلام آمده است:

«فأما من کان من الفقهاء صائناً لنفسه، حافظاً لدینه، مخالفاً لهواه، مطیعاً لأمر مولاه، فللعوام أن یقلّدوه»

. «5» در این روایت به صراحت از لزوم تقلید مردم، از فقهای دارای شرایط فوق، سخن گفته است.

گروه دوم: روایات دالّ بر جواز افتا

روایاتی که دلالت بر جواز افتا و به ملازمه، دلالت بر جواز تقلید می‌کند. این دسته از روایات نیز بسیارند که به برخی از آنها اشاره می‌شود:

1. در فرمانی که امیر مؤمنان علی علیه السلام به فرماندار خویش در مکّه (قثم بن عباس) نوشت، آمده است:

«و اجلس لهم العَصْریْن فافت المستفتی و علّم الجاهل و ذاکر العالم

؛ صبح و عصر در حضور آنان بنشین و برای کسی که از تو فتوا می‌خواهد فتوا ده، نادان را بیاموز و با افراد دانا به گفت‌وگو بپرداز». «6»

قابل توجّه آن که در این روایت کلمۀ «مستفتی» نیز آمده است.

______________________________
(1). فقیه فرزانه آیة اللّٰه خویی می‌نویسد: «روایاتی که دلالت بر جواز عمل به وسیلۀ تقلید و حجیّت فتوا در فروع دین دارد، به قدری زیاد است که به حدّ تواتر اجمالی می‌رسد، هر چند تواتر مضمونی نداشته باشند». (موسوعۀ آیة اللّٰه خویی، ج 1، ص 69).
(2). مستدرک الوسائل، ج 17، ص 316، ح 16.
(3). وسائل الشیعة، ج 18، ص 127، ح 54.
(4). همان مدرک، ص 110، ح 45.
(5). همان مدرک، ص 95، ح 20 (باب دهم از ابواب صفات القاضی).
(6). نهج البلاغه، نامه 67.