دائرة المعارف فقه مقارن صفحه 473

رابطۀ فقه و حکومت

پیشگفتار:

1. واژه‌های اساسی

الف) فقه

تعریف لغوی و اصطلاحی فقه و نیز تبیین اهمیّت آن در آغاز این کتاب گذشت.

ب) حکومت

حکومت که مصدر دوم «حَکَمَ یَحْکُمُ حُکماً» است وقتی با حرف تعدیۀ «باء» (حکم بالامر) یا «لام» (حکم للرجل) یا «علی» (حکم علی الرجل) متعدّی شود به معنای قضاوت و فصل خصومت و نزاع است. اما اگر با حرف «فی» همراه باشد (حَکمَ فی البلاد) به معنای عهده‌دار شدن ادارۀ شئون بلاد «1» و برطرف کردن ظلم و اقامۀ عدل (اصل الحکومة ردّ الرجل عن الظلم) «2» است و بعید نیست که آیۀ «فَاحْکُمْ بَیْنَ النّٰاسِ بِالْحَقِّ» «3» به قرینۀ ورود آن پس از آیۀ «یٰا دٰاوُدُ إِنّٰا جَعَلْنٰاکَ خَلِیفَةً فِی الْأَرْضِ» ناظر به همین معنا باشد.

چنانکه واژۀ «سیاست» که در عرف امروز مترادف با آن محسوب می‌شود، نیز به معنای اصلاح امور رعیت و تدبیر امور آنهاست «4» و روشن است که اگر این اصلاح و تدبیر به همراه صداقت و امانت و بر اساس رضای خداوندی و آنچه حق تعالی آن را به مصلحت بندگان می‌داند، صورت پذیرد به چنین حکومت و سیاستی حکومت و سیاست الهی گفته می‌شود، و اگر بر اساس هواهای نفسانی و وساوس شیطانی تحقّق یابد، سیاست شیطانی و مترادف با حیله و نیرنگ خواهد بود.

2. ضرورت حکومت و دلیل نیاز به آن

تردیدی نیست که بقای صلح و ثبات و آرامش و رعایت حقوق انسانها در برابر یکدیگر، به حکومت

______________________________
(1). المنجد، مادّۀ «حَکَمَ».
(2). لسان العرب، مادّۀ «حَکَمَ».
(3). ص، آیۀ 26.
(4). لسان العرب؛ تاج العروس؛ مجمع البحرین؛ نهایۀ ابن اثیر، مادّۀ «سوس».