دائرة المعارف فقه مقارن صفحه 475

مذمت نکرد و از پرداختن به آن منع ننموده، آنچه که مورد نکوهش می‌باشد، مفاسدی- همانند استبداد و ستم و لذت‌جویی‌ها- است که از سوی بعضی از حکومت‌ها دامنگیر جامعه می‌گردد». «1»

دکتر وهبه زحیلی در کتاب معروف خود «الفقه الاسلامی و ادلّته» از منظر فقهای معروف مذاهب چهارگانه اهل سنّت در باب ضرورت تشکیل حکومت دینی می‌نویسد: «اسلام، یک نظام دینی مدنی مترقّی است و وجود مسلمانان را با تشکیل دولت اسلامی ملازم می‌شمارد و از مهمترین ارکان هر دولتی، ایجاد اقتدار سیاسی است تا همۀ افراد در برابر آن سر تعظیم فرود آورند لذا اکثر سردمداران فکری اسلام از مذاهب اسلامی، اعمّ از اهل سنّت، مرجئه، شیعه و معتزله به لزوم تشکیل حکومت اذعان دارند».

وی سپس از ابن تیمیه نقل می‌کند که او گفت:

«واجب است آدمی بدین نکته توجّه داشته باشد که:

ولایت، بر امور جامعه (مردم) از مهم‌ترین واجبات دینی است زیرا مصلحت زندگی بنی آدم تأمین نمی‌شود مگر آنکه دارای تشکیلات سیاسی اجتماعی باشند حتّی رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: سه تن که سفر می‌کنند یکی باید به عنوان مسئول امر انتخاب شود و ابن حزم گفته است همه گروه‌های مختلف اسلامی اتفاق نظر دارند که انقیاد و اطاعت از پیشوای عادل واجب است». «2»

از دقّت در فرازهای فوق و دیدگاه‌های صاحب نظران اسلامی به دست می‌آید که کسی در ضرورت تشکیل حکومت تردیدی ندارد.

فصل اوّل: حکومت در ادیان الهی

اشاره

از آیات قرآن کریم- که بهترین و گویاترین سند برای انعکاس حقایق تاریخی است- به دست می‌آید که پیامبران الهی، اهتمام ویژه‌ای نسبت به تأسیس حکومت الهی داشتند و همه آنان نسبت به حکومت جباران زمان خود معترض بودند و امّت خویش را به مبارزۀ با ظلم و بی‌عدالتی و بر پایی قسط و عدل- که بدون ایجاد یک تشکل جمعی و تشکیل حکومت میسر نیست- دعوت می‌کردند.

به برخی از این آیات اشاره می‌کنیم:

1. ««لَقَدْ أَرْسَلْنٰا رُسُلَنٰا بِالْبَیِّنٰاتِ وَ أَنْزَلْنٰا مَعَهُمُ الْکِتٰابَ وَ الْمِیزٰانَ لِیَقُومَ النّٰاسُ بِالْقِسْطِ»؛ ما پیامبران خود را با ادلّه و معجزات فرستادیم و بر ایشان کتاب و میزان نازل کردیم تا مردم به عدالت قیام نمایند». «3»

روشن است که اقامۀ «قسط» توسّط مردم جز با تشکّل آنان و تشکیل حکومت از ناحیۀ آنها ممکن نیست، و از همین قبیل است آیۀ «یٰا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا کُونُوا قَوّٰامِینَ بِالْقِسْطِ». «4»

2. ««وَعَدَ اللّٰهُ الَّذِینَ آمَنُوا مِنْکُمْ وَ عَمِلُوا الصّٰالِحٰاتِ

______________________________
(1). مقدّمۀ ابن خلدون، ص 192، فصل 26.
(2). ر. ک: الفقه الاسلامی و ادلّته، ج 8، ص 6314.
(3). حدید، آیۀ 25.
(4). نساء، آیۀ 135.