دائرة المعارف فقه مقارن صفحه 482

نسائی در سنن کبری از امیر مؤمنان علیه السلام نقل می‌کند که فرمود: رسول گرامی صلی الله علیه و آله در «یوم الانذار» به حضار فرمود:

«یا بنی عبد المطلب … فأیّکم یبایعنی علی أن یکون أخی و صاحبی و وارثی، فلم یقم إلیه أحد فقمت إلیه و کنت أصغر القوم، فقال: اجلس، ثمّ قال ثلاث مرّات؛ کلّ ذلک و أقوم إلیه، فیقول اجلس حتی کان فی الثالثة ضرب بیده علیٰ یدی ثمّ قال: أنت أخی و صاحبی و وارثی و وزیری

؛ ای فرزندان عبد المطلّب کدام یک از شما دست بیعت به من می‌دهد، تا برادر و همدم و وارث من باشد؟ کسی قیام نکرد و جواب نداد، پس من برخاستم در حالی که کم‌سن‌ترین آن جمعیّت بودم. فرمود: بنشین.

سپس تا سه مرتبه سخنش را تکرار فرمود و در هر مرتبه تنها من برخاستم. فرمود: بنشین تا اینکه در مرتبۀ سوم دستش را به دست من زد و فرمود: تو برادر و همدم و وارث و وزیر منی». «1»

ابن اثیر نیز در الکامل می‌نویسد که پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله در «یوم الدار» خطاب به حضار به جای «فأیّکم یبایعنی» فرمود: «فأیّکم یؤازرنی؛ کدام یک از شما حاضر است که وزیر من باشد». «2»

نظیر همین تعبیر را علّامه طبرسی در جوامع الجامع نیز نقل می‌کند. «3»

ثانیاً: این نکته نیز قابل تردید نیست که پیامبر کاری به این اهمیّت (تشکیل حکومت) را از نزد خود انجام نمی‌داد و به یقین بر مبنای وحی بود «وَ مٰا یَنْطِقُ عَنِ الْهَویٰ* إِنْ هُوَ إِلّٰا وَحْیٌ یُوحیٰ». «4» بنابراین باید قبول کرد که تشکیل حکومت با تمام شاخ و برگهایش در متن اسلام قرار داشت و بر اساس «لَقَدْ کٰانَ لَکُمْ فِی رَسُولِ اللّٰهِ أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ» «5» باید در هر عصر و زمان، مسلمانان به تشکیل حکومت اسلامی بپردازند و به اقامۀ آن همّت گمارند که اسلام بدون حکومت درختی بی‌شاخ و برگ است.

4. حکومت اسلامی بعد از پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله

می‌دانیم در امر خلافت و جانشینی پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله در میان مسلمین اختلاف نظر است.

پیروان اهل بیت معتقد به «نصّ» می‌باشند و می‌گویند: یکی از کارهای مهم پیامبر صلی الله علیه و آله تعیین خلیفه و رهبر سیاسی اجتماعی برای مردم پس از خود می‌باشد. پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله در فکر رهبری سیاسی- اجتماعی پس از خود نیز بود و بر این اساس، به منظور آنکه امّت، بعد از او احساس خلأ رهبری نکند به امر خدا در صحرای غدیر خم، علی علیه السلام را به رهبری و پیشوایی مردم، معرفی کرد و آنچه از جانب خدا در ضمن دو آیه شریفۀ «یٰا أَیُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ مٰا أُنْزِلَ إِلَیْکَ مِنْ رَبِّکَ» «6» و «الْیَوْمَ أَکْمَلْتُ لَکُمْ دِینَکُمْ» «7» بر آن حضرت نازل گشت را بر مردم ابلاغ

______________________________
(1). سنن نسائی، ج 5، ص 126، ح 8451.
(2). کامل ابن اثیر، ج 2، ص 63.
(3). جوامع الجامع، ذیل آیۀ 214 سورۀ شعراء.
(4). نجم، آیات 4- 3.
(5). احزاب، آیۀ 21.
(6). مائده، آیۀ 67.
(7). مائده، آیۀ 3.