دائرة المعارف فقه مقارن صفحه 483

کرد و فرمود:

«من کنت مولاه فهذا علیّ مولاه»

. «1» یزید کناسی از امام باقر علیه السلام سؤال می‌کند: … آیا حضرت علی علیه السلام، از جانب خدا و رسولش حجّت بر مردم در زمان حیات رسول مکرم بود؟ آن حضرت پاسخ داد:

« … نعم یوْم أقامه للناس، نَصَبَه علماً و دعاهم إلی ولایته و أمرهم بطاعته

؛ آری از روزی که او را به عنوان رهبر برگزید و مردم را به پذیرش رهبری آن حضرت دعوت کرد و آنان را به اطاعتش مأمور فرمود». «2»

ولی اهل سنّت که اعتقادی به نصّ در امر خلافت ندارند معتقدند که امّت خلیفه و جانشین پیامبر را خود انتخاب کردند و در هر صورت حکومت اسلامی بعد از پیامبر ادامه یافت.

5. سیرۀ خلفای نخستین

سیرۀ خلفای نخستین در باب حکومت نیز، نشان از آمیختگی دین با سیاست و به رسمیّت شناخته شدن وجود حکومت در اسلام دارد. از آنجا که مردم از آنان می‌خواستند که بر اساس کتاب خدا و سنّت رسول اللّٰه صلی الله علیه و آله حکومت کنند، از این رو تلاش می‌کردند شاکلۀ حکومتی خود را بر اساس دستورات دینی و برگرفته از قرآن و شیوۀ حکومتی رسول خدا قرار دهند. و اگر بر خلاف دستورات اسلام در حکومت، مشی می‌شد، مورد اعتراض مسلمانان قرار می‌گرفت؛ هر چند گاه اجتهادها بر نص پیشی می‌گرفت. «3» ولی به هر حال اساس حاکمیّت رنگ و بوی دینی داشت.

وهبه زحیلی در کتاب الفقه الاسلامی و ادلّته یادآور می‌شود: «تشکیلات حکومت رسول خدا صلی الله علیه و آله توسط خلفای او تداوم یافت و البتّه با توجّه به پیشرفت جامعه، بر عناصر اداری آن و سایر ابعاد آن افزوده شد و این تشکیلات سیاسی در دوران خلافت بنی امیّه، بنی عبّاس، عثمانی و … تداوم یافت». «4»

6. سیرۀ اهل بیت علیهم السلام

اشاره

سیرۀ ائمّۀ اهل بیت علیهم السلام نشان می‌دهد که آنان، دین را جدای از سیاست نمی‌دانستند و به تعبیری که در بعضی از زیارت‌نامه‌ها وارد شده: «ساسة العباد؛ سیاستمداران بندگان خدا» و به بیان امام حسن مجتبی علیه السلام تشکیل حکومت اسلامی یک مسئولیت الهی است که بر دوش آنها افکنده شده است،

(إنّ اللّٰه تعالی ندبنا لسیاسة الامّة)

. «5» قیام امام حسین علیه السلام در برابر یزید و تصریح به این معنا که هدف قیامش اصلاح امر امّت و امر به معروف و نهی از منکر «6» و عدم سکوت در برابر سلطان جائر «7» است و بیعت گرفتن مسلم بن عقیل در

______________________________
(1). برای توضیح بیشتر به کتاب الغدیر؛ عبقات الانوار؛ پیام قرآن، ج 9 مراجعه شود.
(2). ر. ک: کافی، ج 1، ص 383.
(3). ر. ک: النص و الاجتهاد.
(4). ر. ک: الفقه الاسلامی و ادلّته، ج 8، ص 6313.
(5). سفینة البحار، مادۀ «حسن».
(6). ر. ک: بحار الأنوار، ج 44، ص 329؛ فتوح ابن اعثم، ج 5، ص 33.
(7). همان مدرک، ص 381.