دائرة المعارف فقه مقارن صفحه 486

که خدا برای او مقرّر می‌کند، همه از عجم‌اند ولی به عربی صحبت می‌کنند. «1»

آیا جهانی پر از ظلم و جور را بدون داشتن حکومت مقتدر می‌توان پر از عدل و داد کرد و آیا اقامۀ عدل و داد و استمرار وجودی آن بدون وجود حکومت مقتدر، میسّر است؟!

به هر حال، هر یک از ادلّه‌ای که در این بحث گفته‌ایم، به تنهایی دلیل برآمیختگی اسلام با مسألۀ حکومت است و به یقین اگر همۀ این ادلّه را کنار هم قرار دهیم، مدّعای ما روشن‌تر خواهد شد.

فصل سوم: آمیختگی کامل فقه اسلامی با حکومت

اشاره

ملاحظۀ مجموعۀ مسائل فقهی از آغاز تا پایان و از کتاب طهارت تا کتاب دیات، ما را به این حقیقت رهنمون می‌شود که مسألۀ حکومت در این مجموعه تنیده شده به گونه‌ای که جداسازی فقه اسلامی از حکومت غیر ممکن است.

بخش مهمّی از آن، از وظایف اصلی حکومت شمرده می‌شود و بخش‌های دیگری از آن، بدون حضور حکومت کم رنگ، ناقص یا بی‌رنگ است.

تقسیم مسائل فقهی به عبادات و معاملات و سیاسات یا تقسیم‌های مشابه که از قدیم در میان فقها معمول بوده است گواه بر این معناست.

هر چند فقهای اهل بیت علیهم السلام و اهل سنّت، مجموعۀ کتاب‌های فقهی را به شیوه‌های مختلف تقسیم کرده‌اند «2»؛ و از همه این تقسیمات می‌توان پیوند فقه را با حکومت بدست آورد ولی در تقسیماتی که دانشمندان و فقهای معاصر ارائه داده‌اند، پیوند فقه با حکومت و مسائل اجتماعی برجسته‌تر است که به چند نمونه از آن اشاره می‌کنیم:

1. طرح آیة اللّٰه شهید سیّد محمّد باقر صدر

وی، در کتاب «الفتاوی الواضحة» بحث‌های فقهی را در چهار گروه، رده‌بندی کرده است.

1. عبادات: نماز، روزه، اعتکاف، حج، عمره و کفّارات.

2. اموال: خصوصی و عمومی.

اموال خصوصی در دو بخش بررسی می‌شوند:

اسباب شرعی تملّک (احیای موات، حیازت، صید و..) و احکام تصرّف در اموال: (بیع، صلح، شرکت، وصیت و … )

3. سلوک و آداب و رفتار شخصی: روابط خانوادگی و روابط اجتماعی.

روابط خانوادگی مانند: نکاح، طلاق، خلع، مبارات، ظهار، لعان و ایلا.

روابط اجتماعی مانند: اطعمه و اشربه، ملابس و

______________________________
(1). ر. ک: الفتوحات المکّیّه، ج 3، ص 328- 327. اعلم ایّدک اللّٰه انّ للّه خلیفة یخرج و قد امتلأت الأرض جوراً و ظلماً فیملأها قسطاً و عدلًا لو لم یبق من الدنیا إلّا یوم واحد طوّل اللّٰه ذلک الیوم حتّی یلی هذا الخلیفة من عترة رسول اللّٰه من ولد فاطمة اسمه اسم رسول اللّٰه … فصاحب سیف حقّ و سیاسة مدنیة … وزرائه الذین استوزرهم اللّٰه من الاعجم، ما فیهم عربی لکن لا یتکلمون الّا بالعربیة.
(2). ر. ک: بحث ساختار فقه اسلامی در همین کتاب.