دائرة المعارف فقه مقارن صفحه 497

را در اختیار حاکمان اسلام قرار داده است. «1»

امام شافعی بر این نکته عنایت دارد که مستحب است نماز جمعه بدون اذن سلطان وقت یا نایب او اقامه نشود. «2»

وهبه زحیلی در باب شرایط برپایی نماز جمعه می‌نویسد: حنفیه معتقدند: امام جمعه باید خود امیر یا نائب او باشد. «3»

6. بخشی از احکام فقهی مربوط به روابط مسلمین با غیر مسلمین است؛ مانند احکام ذمّه (احکام اقلّیت‌های مذهبی که در داخل جامعه اسلامی به صورت مسالمت‌آمیز زندگی می‌کنند) و همچنین احکامی که مربوط به همزیستی مسلمانان با دیگران و روابط تجاری و معاهدات و مانند آن است.

روشن است این بخش از احکام نیز بدون تشکیل حکومت و اجرای صحیح آنها به دست حاکمان مفهومی ندارد و به تعبیر دیگر: اینها جزء مسائل فردی و خصوصی نیست که هر کسی خودش اقدام به انجام آن کند بلکه مسائلی است که باید از طریق مقامات مسئول اجتماعی و سیاسی انجام پذیرد.

وظایف سلطان از منظر فقها:

وهبه زحیلی در کتاب معروف خود که از منظر فقهای چهارگانه اهل سنّت سخن می‌گوید، در باب وظایف سلطان از دیدگاه فقهای مذاهب اربعه اهل سنّت، می‌نویسد: حدود و وظایف مهم سلطان دو بخش است، یک بخش مربوط است به امور دینی و بخش دوم مربوط است به امور سیاسی. امّا بخش اوّل عبارت است از:

1. حفظ و حراست از دین. 2. جهاد با دشمنان 3. جمع‌آوری مالیات و صدقات 4. برپا داشتن شعائر دینی از اذان، نماز جماعت و جمعه، روزه، حج، تعیین پیش نماز (امام)، جانشین او و مؤذن، حراست از مسجد و مانند آن برای جامعه اسلامی.

امّا بخش دوم عبارت است از:

1. تأمین امنیّت جامعه و حراست از نظام دولت.

2. دفاع از کیان دولت در برابر هجوم دشمنان.

3. اشراف و نظارت بر امور کشور.

4. اقامۀ عدل میان مردم.

5. مدیریت صحیح بر ادارۀ مالی کشور بر اساس عدل و به دور از اسراف و تبذیر.

6. مدیریت در باب حقوقِ حقوق‌بگیران. «4»

جمع‌بندی و نتیجه‌گیری:

از بحث‌های گذشته به خوبی می‌توان نتیجه گرفت که آنچه را طرفداران سکولاریسم در محیطهای اسلامی مطرح می‌کنند، و دین را منحصر به یک سلسله امور فردی و احوال شخصی می‌دانند که از سیاست و حکومت جداست، در واقع ناشی از

______________________________
(1). مستدرک الوسائل، ج 1، ص 432 و صحیفۀ سجادیّه، دعای 48.
(2). المجموع، ج 4، ص 583.
(3). الفقه الاسلامی و ادلّته، ج 2، ص 1297.
(4). همان مدرک، ج 8، ص 6187- 6185 (با تلخیص).