دائرة المعارف فقه مقارن صفحه 50

اعمال که به اعتقاد مذهبیّون همه جا با انسان هستند و تا شهودی از اعضای بدن انسان و آنچه افعال انسان در آن اثر می‌گذارد (زمین و زمان و غیر آن) و هم مسألۀ پاداش‌ها و مجازات‌ها که جنبۀ مادّی و معنوی گسترده‌ای دارد و حتّی منحصر به جهانی که در آن زندگی می‌کنیم، نیست.

جالب این که در ضمانت اجرایی قوانین بشری معمولًا جایی برای پاداش و تشویق نیست جز در موارد استثنایی آن هم نه به صورت الزامی، ولی در ضمانت اجرایی مذهبی به همان اندازه که مجازات‌ها نقش دارد پاداش‌ها نیز دارای نقش است هم در دنیا آن گونه که در آیاتی نظیر: «وَ لَوْ أَنَّ أَهْلَ الْقُریٰ آمَنُوا وَ اتَّقَوْا لَفَتَحْنٰا عَلَیْهِمْ بَرَکٰاتٍ مِنَ السَّمٰاءِ وَ الْأَرْضِ» «1» و «فَقُلْتُ اسْتَغْفِرُوا رَبَّکُمْ إِنَّهُ کٰانَ غَفّٰاراً* یُرْسِلِ السَّمٰاءَ عَلَیْکُمْ مِدْرٰاراً* وَ یُمْدِدْکُمْ بِأَمْوٰالٍ وَ بَنِینَ وَ یَجْعَلْ لَکُمْ جَنّٰاتٍ وَ یَجْعَلْ لَکُمْ أَنْهٰاراً» «2» وارد شده و هم در آخرت، آن گونه که در آیاتی نظیر «وَ سٰارِعُوا إِلیٰ مَغْفِرَةٍ مِنْ رَبِّکُمْ وَ جَنَّةٍ عَرْضُهَا السَّمٰاوٰاتُ وَ الْأَرْضُ أُعِدَّتْ لِلْمُتَّقِینَ» «3» آمده است.

برای توجّه به عمق تأثیر اعتقادات مذهبی در اجرای قوانین، کافی است به این نکته توجّه شود که طبق روایات اسلامی افرادی از گنهکاران، خود را به دادگاه اسلامی خدمت پیامبر صلی الله علیه و آله یا علی علیه السلام معرفی می‌کردند و تقاضای اجرای حدّ شرعی داشتند تا از گناه پاک شوند و از شرمندگی در پیشگاه خدا درآیند، حتّی در مواردی که یک بار اقرار کافی نبود با آنکه آنها را به وقت دیگری موکول می‌کردند و تلویحاً به آنها می‌فهماندند که اگر مجدّداً به دادگاه مراجعه نکنند حدّی بر آنها جاری نمی‌شود و توبۀ آنها پذیرفته است در عین حال بار دیگر به دادگاه اسلامی نزد پیامبر یا امام مراجعه می‌کردند و تقاضای تطهیر از طریق مجازات شرعی داشتند. «4»

7. کاربردی بودن قوانین اسلام

کاربردی بودن یک قانون بدین معناست که در عین دقّت و جامعیّت، در مقام اجرا دست و پاگیر نباشد و نیروی زیادی را جذب نکند و از تکلّفات بروکراسی و تشکیلات طویل و عریض اداری دور باشد.

مثلًا در قوانین قضایی دنیای امروز برای قضاوت و اجرای قوانین، مقرّرات مزاحم و دست و پاگیری وضع شده که گاه ممکن است یک محاکمه را سال‌ها به تأخیر بیندازد. اینگونه مقرّرات قضایی گرچه به منظور دقّت و احقاق حق باشد سبب تضییع بسیاری از حقوق می‌شود.

در حالی که فقه اسلامی با شرایط ویژه‌ای که برای قاضی در نظر گرفته و حدّ بالایی از تقوا و عدالت در او شرط کرده، دادگاه را از بسیاری از تشریفات و مقرّرات دست و پاگیر، بی‌نیاز کرده است

______________________________
(1). اعراف، آیۀ 96.
(2). نوح، آیات 12- 10.
(3). آل عمران، آیۀ 133.
(4). ر. ک: کافی، ج 7، ص 184 و 185 باب صفة الرجم و باب آخر منه و همچنین رجوع شود به المجموع فی شرح المهذّب تألیف محیی الدّین بن نبوی، ج 20، ص 47 و 48 و همچنین صحیح مسلم، ج 5، ص 117 و 119 کتاب الحدود باب من اعترف علی نفسه بالزنا.