دائرة المعارف فقه مقارن صفحه 505

التفریع

؛ بیان و القای اصول کلّی اسلام بر عهدۀ ماست و تفریع و تطبیق آن بر مصادیق و موارد خاص به عهدۀ شماست». «1» (ر. ک: «نقش زمان و مکان در استنباط» و «مسائل مستحدثه» در همین کتاب).

*** 4. بعضی دیگر می‌گویند: از حکومت دینی چه کاری ساخته است که از غیر آن ساخته نیست؟ در برابر این سخن باید گفت: از حکومت غیر دینی چه کاری ساخته است که از حکومت دینی ساخته نیست؟

افزون بر اینکه تلقی از سیاست و حکومت و چگونگی انقیاد و فرمانبرداری از آن در میان معتقدان به حکومت دینی با دیگران یکسان نیست.

در بحث گذشته امتیازات حکومت دینی را بر غیر دینی به طور مشروح برشمردیم و روشن ساختیم که حکومت دینی در جهات مختلف کارآیی‌های فراوانی دارد که در حکومت غیر دینی نیست.

خلاصه و جمع‌بندی:

از مباحث این مجموعه به دست می‌آید که:

1. دین اسلام، دین فردی و خصوصی نیست، بلکه دینی است جامع که فقه و تعالیم فقهی آن همۀ ابعاد زندگی اجتماعی، از جمله مسأله حکومت را نیز شامل می‌شود.

2. مؤلفه‌های فراوانی در اسلام به چشم می‌خورد که در راستای اثبات این معناست؛ به گونه‌ای که اسلام و احکام فقهی آن همۀ عرصه‌های سیاسی اجتماعی بشری را مدّ نظر دارد.

3. مخالفان اسلام به ویژه آنان که دین را از سیاست جدا می‌پندارند، درک صحیحی از اسلام و سیاست ندارند.

4. مخالفان مکتب اسلام، برخی اسلام را در مقایسۀ با ادیان دیگر از جمله مسیحیت کنونی مورد ارزیابی قرار می‌دهند و بعضی نیز به طور کلّی اطلاع قابل ملاحظه‌ای از اسلام ندارند. بنابراین، نمی‌توان بر تحلیل‌های آنان تکیه کرد.

5. اسلام اهمیّت زیادی برای صالح بودن زمامداران قائل است تا آنجا که نقش آنها را در زندگی سیاسی و اجتماعی برتر از نقش صلاحیت مردم می‌داند چرا که حاکم صالح برای صلاح امّت برنامه‌ریزی می‌کند.

خداوند می‌فرماید: هر گروهی از مسلمانان که به حاکمیّت پیشوای ظالمی که مشروعیّت الهی ندارد، تن در دهد آنها را کیفر خواهم داد، هر چند اعمال آن گروه (ظاهراً) نیکو و پاک باشد و هر گروهی از مسلمانان که پیشوای عادلی را که مشروعیّت الهی دارد برگزیند، مورد عفو قرار می‌دهم، هر چند آن گروه (ظاهراً) ستمگر و بدکار باشد». «2»

______________________________
(1). وسائل الشیعة، ج 18، ص 41.
(2). کافی، ج 1، ص 276.