دائرة المعارف فقه مقارن صفحه 546

ب) میشنا و تلمود «1»

مهم‌ترین منبع شریعت یهودی پس از تورات عبارت است از میشنا و تلمود، که حاصل گردآوری شریعت شفاهی است. به اعتقاد یهودیان، افزون بر تورات نوشته، که همان پنج کتاب موسی است، تورات دیگری نیز بر موسی وحی شد که همواره به شکل نانوشته در کنار تورات مکتوب، وجود داشته و دارای همان ارزش و اعتبار است. از این سنّت به تورات شفاهی تعبیر شده است. ابن میمون در مقدّمۀ تفسیر میشنا می‌نویسد:

هرمیصوا [حکم] که خدای متعال به معلّم ما موسی- سلام بر او- سپرد شرح و تفسیر آن نیز به همراهش بود. خدا حکم را به او گفت و سپس شرح، ماهیّت و هر حکمتی که در آیه‌های تورات بود به وی داد. «2»

این اندیشه که موسی یک تورات شفاهی نیز برای تفسیر و تکمیل تورات از خود به جای گذاشته است گرچه مخالفانی نیز در بین یهودیان، به ویژه از فرقۀ صدوقیان، داشت، اندیشه‌ای غالب بود، و از این رو، پس از تخریب معبد دوم به دست رومیان در سال 70 میلادی فکر تدوین این سنّت قوت گرفت. حجم زیاد شریعت شفاهی از یک سو، و ویرانی معبد و تبعات آن (از جمله پراکندگی یهودیان)، از سوی دیگر، این مسأله را مطرح کرد که چه بسا این گنجینۀ نانوشته در گذر زمان به دست فراموشی سپرده شود. بی‌شک مکتب‌های درس هیلل و شَمّای نیز که به بحث و تفسیر احکام تورات می‌پرداختند در جلب توجّه به این امر بی‌تأثیر نبوده‌اند. از این رو، مجموعه‌هایی در شریعت شفاهی تدوین شد.

در اوایل قرن سوم میلادی (حدود 210 م) یکی از عالمان یهودی به نام ربّی یهودا هناسی «3» مکتوبات متفرّق هلاخایی را به صورت یکجا تدوین کرد و یک کتاب ویژۀ تورات شفاهی به وجود آورد که «میشنا» (به معنای مطالعه، آموزش، تکرار) نام گرفت. مجموعۀ هناسی در همۀ مدارس یهودی آن زمان پذیرفته شد و جای همۀ آثارِ پیشین را گرفت.

میشنا که حاصل کارِ شش نسل از عالمان شریعت شفاهی (تنّائیم) است، دارای شش بخش است که به هر بخش سِدِر «4» می‌گویند. هر سِدِر شامل تعدادی رساله یا مَسِخِت «5» است. میشنا مجموعاً 63 رساله دارد. بخش‌های شش‌گانۀ میشنا و رساله‌های آنها بدین قراراند: الف) زراعیم (بذرها)؛ این بخش به مسائلی مثل کشاورزی و نان و نماز و دعاها و …

می‌پردازد. رساله‌های این بخش بدین قرارند:

______________________________
(1). خواهد آمد که «میشنا» عبارت است از آنچه بر موسی وحی شد ولی به شکل نانوشته برای تفسیر و تکمیل تورات وجود داشت و در سال 210 میلادی توسط یکی از عالمان یهودی جمع‌آوری شد و «تلمود» عبارت است از مجموعۀ رساله‌هایی که در تفسیر میشنا تدوین شد و «گمارا» نام گرفت به ضمیمۀ متن میشنا، یعنی «تلمود» به معنای تعلیم، مجموعه‌ای است که میشنا و تفسیر آن را یکجا در بر دارد.
(2). Maim.، Introduction to Comm. Mishnah، ch. 1.
(3). R. Judah HaNasi
(4). seder
(5). massekhet