دائرة المعارف فقه مقارن صفحه 552

تلمود بابلی است (تاریخ شرح‌نویسی بر تلمود اورشلیمی از قرن شانزدهم به بعد است).

محقّقان در حواشی (نوولّی «1» یا حیدوشیم «2») منابع مختلف را مطالعه و مقایسه می‌کنند و تعارضات درونیِ آثار تلمودی را حل و رفع می‌کنند.

در نتیجۀ این کار هلاخاها و تفسیرهای جدیدی استنتاج می‌شود. نوولّی کلاسیک بر تلمود عبارت است از اثر حاشیه‌نویسان بر تلمود بابلی در قرون 12 و 13 (معروف به توسافوت). دوران نوولّی‌نویسی تقریباً پس از شرح‌نویسی یعنی از قرن یازدهم به بعد است که تا زمان حاضر نیز ادامه دارد.

مجموعه‌های فتاوا (شِئِلوت او تشووت) «3» عبارت‌اند از پاسخ‌هایی که عالمان یهودی به پرسش‌های شرعی می‌دهند. این مسائل به چند شکل در نزد عالمان برجسته و صلاحیت‌دار هلاخا مطرح می‌شدند. گاه قاضیان (دیّانیم) «4» وقتی در رسیدگی به دعوایی به مشکل برمی‌خوردند از عالمان هلاخا استفتا می‌کردند. گاه نیز این مسائل ناشی از منازعۀ فرد و جامعه یا دو جامعۀ متفاوت بود. در این فتاوا تصمیمات قانونی دربارۀ مسائل خاصِ ناشی از زندگی روزمره عرضه می‌شد.

از این رو، فتوا محور اصلی تحوّل و تطوّر شریعت یهودی در دوران پساتلمود بود. فتاوا رویۀ قضایی «5» نظام شرعی یهود است و تقریباً شامل سیصد هزار حکم می‌شود.

از بزرگ‌ترین منابع مکتوب شریعت یهودی در دورۀ پساتلمود قانون‌نامه‌ها هستند. در این زمینه آثار قابل ملاحظه‌ای پدید آمده‌اند که اکنون نیز از منابع اصلی حقوق یهودی‌اند. از مهم‌ترین این آثار به اختصار بحث می‌شود:

اوّل. آثار دورۀ گائونی

نخستین عالمانی که در دوران پس از تلمود به شرح قوانین و احکام آن پرداختند گائون‌ها هستند.

ایشان افزون بر مجموعه‌های فتاوا، نخستین کسانی بودند که مجموعه‌های هلاخایی را با گردآوری نتایج بحث‌های تلمودی در ترتیبی منطقی تدوین کردند.

یکی از نخستین آثاری که بدین شکل تدوین شد سِفِر هشئیلوت اثر «راواحای گائون» در نیمۀ نخست قرن هشتم است. وی که عالمی برجسته در بابل بود این کتاب را در 191 گفتار بر اساس بخش‌های تورات، که در کنیسه خوانده می‌شدند، مرتب کرد و کوشید تا احکام تورات را با توجّه به تلمود و دیگر آثار هلاخایی تبیین کند. در همین زمان یهودای بن نحمان کتاب هلاخوت پسوقوت را نوشت که قدیم‌ترین نمونۀ کلاسیک «کتاب‌های هلاخوت» (هلاخاها) است. چند دهه بعد، در اوایل سدۀ نهم، ربّی شمعون قایرا اثری دیگر به نام

______________________________
(1). novellae
(2). hiddushim
(3). she elot u- teshuvot
(4). dayyanim
(5). case law